ဦးေက်ာ္ေအး
ရန္ကုန္တိုင္း၊ ခရိုင္တရားရုံး တစ္ရုံးက လူသတ္မႈတစ္မႈကို ရုပ္သိမ္းခြင့္ျပဳလုိက္တာနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ သတင္းမီဒီယာေလာကႏွင့္ လူမႈကြန္ရက္မွာ အေတာ္ေလး ဆူဆူညံညံျဖစ္သြားခဲ့တယ္။ ဒါေပမဲ့ ဒီေဆာင္းပါးရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္က အဲဒီအမႈအေၾကာင္း ေ၀ဖန္ေဆြးေႏြးဖို႔ မဟုတ္ပါဘူး။ လြတ္လပ္စြာ တရားစီရင္ေရးမူအရ စာေရးသူအေနႏွင့္ တရားရုံုးက စစ္ေဆးဆဲအမႈေတြမွာ ေ၀ဖန္ေလ့မရွိဘူးဆိုတာကို ဦးစြာေျပာထားပါရေစ။
လြတ္လပ္စြာ တရားစီရင္ေရးႏွင့္ ပတ္သက္လို႔ က်ေနာ္ေျပာခ်င္တာေလး ရွိတာေၾကာင့္ လူမႈကြန္ရက္ က်ေနာ့္က႑ကေနၿပီး က်ေနာ္က ဒီလို ဆြ ေပးလိုက္တယ္-
"တရားစီရင္ေရးမလြတ္လပ္တာ ဘာေၾကာင့္လဲ၊ တရားခံေပၚၿပီ။ ဘယ္မွာလဲ၊ မသိဘူး၊ Facebook ထဲမွာ ရွာၾကည့္လိုက္"
လူမႈကြန္ရက္မွာ ဒီလိုတင္လိုက္ေတာ့ လူ ၂၉၀ ေလာက္က 'like' လုပ္ၿပီး လူ ၃၀ ေက်ာ္ေလာက္က 'share 'လုပ္ၾကတယ္။ 'comments' ေရးသူ ၂၀ ေလာက္က 'ေတြ႕တယ္' လို႔ေျပာၾကၿပီး ေရွ႕ေနျဖစ္ပုံရသူ ၂ ဦးကေတာ့ ၆၆ (ဃ)က ကာ ထားလို႔ ဘာမွ်မျမင္ရပါဘူးတဲ့။ သူတို႔ 'ေတြ႕တယ္' လို႔ေျပာသူေတြ၊ သူတို႔ျမင္တဲ့သူေတြ ဘယ္သူေတြျဖစ္မယ္ဆိုတာ က်ေနာ္ရိပ္စားမိေပမဲ့ က်ေနာ့္ျမင္ေစခ်င္တဲ့ လူေတြမဟုတ္ဘူးဆိုတာေတာ့ ေသခ်ာတယ္။ က်ေနာ္ျမင္ေစခ်င္တဲ့သူေတြက အဲဒီအမႈကိစၥႏွင့္ ပတ္သက္ၿပီးလူမႈ ကြန္ရက္ႏွင့္သတင္းမီဒီယာေတြမွာ ေ၀ဖန္ေနၾကသူေတြျဖစ္ပါတယ္။ သူတို႔ကေတာ့ အမႈအျဖစ္အပ်က္ကိုလည္း ေသခ်ာမသိ၊ တရားရုံး အမႈတြဲပါ အေၾကာင္းျခင္းရာမ်ားကိုလည္း ဘာမွ်မသိ၊ ဥပေဒကိုလည္း နားမလည္ဘဲႏွင့္ ဘုမသိ၊ ဘမသိဆိုသလို ဆိုင္ရာအာဏာ ပိုင္ေတြႏွင့္တရားစီရင္ေရးကို အဆိုးျမင္၀ါဒႏွင့္ ပုတ္ခတ္ေ၀ဖန္ေနၾကသူေတြျဖစ္ပါတယ္။
သူတို႔ေတြေ၀ဖန္ရာမွာ ႏွစ္ပိုင္းရွိတယ္၊ သူတို႔ရဲ႕ပစ္မွတ္အျဖစ္ ရည္မွန္းထားသူ အာဏာပိုင္ေတြကို တရားစီရင္ေရးမွာ ၀င္စြက္ ဖက္တယ္လို႔ စြပ္စြဲတာႏွင့္ တာ၀န္ရွိသူေတြကို အဂတိလိုက္စားတယ္လို႔ ထင္ေၾကးႏွင့္စြပ္စြဲတာေတြပဲျဖစ္ပါတယ္။ သူတို႔စြပ္စြဲေ၀ဖန္ တာေတြမွာ မွန္တာေတြပါႏိုင္သလို သူတို႔ဆႏၵစြဲႏွင့္ ရမ္းသမ္းေျပာၾကတာေတြျဖစ္လို႔ မွားတာေတြလည္းရွိမွာ ေသခ်ာပါတယ္။ ဒီကိစၥႏွင့္ ပတ္သက္လို႔ ေျပာလို႔တဲ့အခ်က္က တရားရုံးကစစ္ေဆးဆဲ အမႈေတြမွာ သူတို႔ေ၀ဖန္ေနတာေတြဟာလည္း လြတ္လပ္စြာ တရားစီရင္ေရး ကိစၥမွာ၀င္ေရာက္စြက္ဖက္ေနျခင္း ျဖစ္တယ္ဆိုတာကို သူတို႔ကိုယ္တိုင္ မသိရွိၾကဘူးဆုိတာပဲျဖစ္တယ္။
အဲဒီလိုေ၀ဖန္ ျခင္းအားျဖင့္ သက္ဆိုင္ရာပုဂိၢဳလ္ေတြက တာ၀န္အရေဆာင္ရြက္ဆုံးျဖတ္ၾကရာမွာ သူတို႔အေပၚဖိအား (pressure) ေတြျဖစ္ေပၚေစၿပီး ဘယာဂတိ ကိုက်ဳးလြန္ေအာင္ တြန္းပို႔ေနျခင္းျဖစ္တယ္ဆိုတာကိုလည္း သူတို႔သတိျပဳမိၾကမယ္မဟုတ္ဘူး။ တခ်ိဳ႕ကိစၥေတြမွာဆိုရင္ တရားရုံးကို မထီမဲ့ျမင္ျပဳမႈကို က်ဳးလြန္ေနၾကတာကိုေတာင္ သူတို႔ကိုယ္တိုင္သိရွိပုံမရၾကပါဘူး။ ဒီအခ်က္ကလည္း ဒီေဆာင္းပါးကို ေရးျဖစ္တဲ့ အေၾကာင္းျပခ်က္တစ္ခ်က္ ျဖစ္ပါတယ္။
တစ္ေခတ္တစ္ခါတုန္းကေတာ့ တရားစီရင္ေရးမွာ " ျပည္သူ႔အသံနာခံရမယ္၊ ျပည္သ႔ူအျမင္ကို ထည့္ၿပီးစဥ္းစားရမယ္ " ဆိုတ့ဲ အသံေတြ ေခတ္စားခဲ့ဖူးတယ္။ ဒီလိုေျပာမွလည္း ႏိုင္ငံေရးသမားျဖစ္တဲ့ေခတ္ေပကိုး။ ပါတီထိပ္တန္းလူႀကီးေတြ၊ ကိုယ့္ထက္ရာထူး အဆင့္ျမင္သူေတြကို ျပန္ၿပီးအတြန္႔မတက္ရဲခဲ့ေပမဲ့ ကုုိိယ္ႏွင့္အဆင့္တူသူမ်ားႏွင့္ ေဆြးေႏြးရာမွာေတာ့ "အဲ့ဒီလိုဆိုေတာ့ ငါ့မိန္းမ ေစ်းသြားရင္ ၾကားလာခဲ့တာကို ျပည္သူ႔အျမင္လို႔ သတ္မွတ္ရမွာလား၊ ဆိုက္ကားသမားေတြ ကုန္ထမ္းသမားေတြ၊ ေခါင္းရြက္ဗ်တ္ထိုး ေစ်းသည္ေတြ ေျပာၾကတာကိုပဲ ျပည္သူ႔အသံလို႔ ဆိုရမွာလား" လုိ႔ဘုက်က် ျပန္ေျပာေတာ့ ပဋိပကၡေတြ ျဖစ္ပြားခဲ့ၾကရတယ္။
ဒါေၾကာင့္ တရားစီရင္ေရးႏွင့္ပတ္သက္ရင္ ျပည္သူေတြအေနႏွင့္ မွန္ကန္စြာေ၀ဖန္ သုံးသပ္ႏိုင္ေအာင္ တရားစီရင္ေရးရဲ႕ အေျခခံမူတစ္ရပ္ကို ေျပာထားပါရေစ။ တရားသူႀကီးတစ္ဦးအေနႏွင့္ အမႈတစ္မႈကို ဆုံးျဖတ္တဲ့အခါ ရုံးေရွ႕မွာႏွစ္ဖက္ သက္ေသမ်ားရဲ႕ ထြက္ဆိုခ်က္ေတြႏွင့္ သူတို႔တင္ျပတဲ့ စာရြက္စာတမ္း၊ ရုပ္၀တၳဳ အေထာက္အထားေတြအေပၚမွာပဲ စဥ္းစားဆင္ျခင္ သုံးသပ္ၿပီး ဥပေဒႏွင့္အညီ ဆုံးျဖတ္ရတာျဖစ္ပါတယ္။ အျပင္ကၾကားတာေတြ၊ သိရွိထားတာေတြ (imported knowledge) ကိုထည့္သြင္း မစဥ္းစားရပါဘူး။
အျပင္မွာ ျပစ္မႈက်ဳးလြန္ခဲ့တာ မွန္ခ်င္မွန္မယ္၊ တရားရုံးအမႈတြဲပါ သက္ေသခံခ်က္မ်ားအရ ျပစ္မႈက်ဳးလြန္ေၾကာင္း သက္ေသထင္ရွား ျခင္းမရွိရင္ တရားခံကို အျပစ္ေပးလို႔မရပါဘူး။ ဒါဟာယဥ္ေက်းတဲ့ ႏိုင္ငံတိုင္းက လက္ခံက်င့္သုံးေနတဲ့ ရာဇ၀တ္ တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာ မူ ပဲျဖစ္ပါတယ္။ ဒီမူကိုလက္မခံဘဲ တစ္ဆင့္ၾကားစကားေတြကို နာခံၿပီး တရားစီရင္မယ္ဆိုရင္ေတာ့ ဂ်ပန္ေခတ္က ဂ်ပန္စစ္ဗိုလ္ရဲ႕ တရားစီရင္ေရး၊ လြတ္လပ္ေရးေခတ္မွာ ေတာခိုကြန္ျမဴနစ္ေတြရဲ႕ တရားစီရင္မ်ိဳးပဲျဖစ္ပါလိမ့္မယ္။ (ကိုယ့္အလွည့္က်ရင္ ဒီအခ်က္ကို ပိုၿပီးနားလည္ပါလိမ့္မယ္)။ ဒါေၾကာင့္ တရားသူႀကီးေတြကို အၾကံေပးခ်င္တာက အဲဒီျပည္သ႔ူ အျမင္ဆိုတာေတြကို လုံး၀ဂရုမစိုက္ပါနဲ႔။ လူမႈကြန္ရက္မွာ ထင္ရာျမင္ရာ ရမ္းသမ္းေရးေနၾကတာေတြကို မဖတ္ရင္ေတာ့ အေကာင္းဆုံးပါပဲ။ မဟုတ္ရင္ဖိအားေတြ (ေၾကာက္စိတ္ေတြ) ၀င္မွာျဖစ္လို႔ပါ။
ေနာက္ၿပီးတရားသူႀကီးမ်ား အပါအ၀င္ တရားစီရင္ေရးက႑မွာ ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ေနၾကသူေတြ အားလုံးကိုတရားေရးရာ စာေစာင္တစ္ခုရဲ႕ အမွာစာမွာ ဆရာႀကီး ေဒါက္တာေမာင္ေမာင္ ကိုးကားေဖာ္ျပထားတဲ့ အေမရိကန္ (သို႔မဟုတ္ အဂၤလိပ္) တရား၀န္ၾကီးတစ္ဦး (အမည္မမွတ္မိ)ရဲ႕ မိန္႕ၾကားခ်က္ကို စကားလက္ေဆာင္အျဖစ္ ပါးလိုက္ပါရေစ။ အဲ့ဒါကေတာ့ "တရားသူႀကီး တစ္ဦးဟာ ပထမ ရိုးသားရမယ္၊ ဒုတိယ သတၱိရွိရမယ္၊ တတိယ ဥပေဒကို နည္းနည္းပါးပါး သိထားရင္ေတာ့ လုပ္ငန္းမွာ အေထာက္အကူ ျဖစ္ပါလိမ့္မယ္" တဲ့။ တတိယအခ်က္အရ ဥပေဒသိပ္တတ္ဖို႔မလိုဘူးလို႔ ဆိုလိုတာမဟုတ္ဘူးေနာ္။ သ႔ူထက္ပိုၿပီးအေရးႀကီးတဲ့ ပထမအခ်က္ (၂)ခ်က္ကို ပိုၿပီးေပၚလြင္ေစခ်င္လို႔ တတိယအခ်က္ကို 'မိွန္' ၿပီးျပထားတာလို႔ နားလည္ ၾကရမယ္။ ရိုးသားရမယ္ ဆိုတာကေတာ့ ဆႏၵာဂတိ ကိုဆိုလိုတာျဖစ္ၿပီး သတၱိရွိရမယ္ဆိုတာကေတာ့ ဘယာဂတိ (ေၾကာက္လန္႔ေသာ ေၾကာင့္မဟုတ္မမွန္ဆုံးျဖတ္ျခင္း) ကိုရည္ညြန္းျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။
ဆက္လက္ၿပီးေတာ့ ေဆာင္းပါးေခါင္းစဥ္ပါ အေၾကာင္းအရာျဖစ္တဲ့ အမႈရုပ္သိမ္းျခင္းဆိုင္ရာ အေၾကာင္းေျပာပါမယ္။ ဒီအ ေၾကာင္းမေျပာမီ စာဖတ္သူမ်ားႀကိဳတင္သိရွိထားဖို႔လိုတဲ့ အမႈရုပ္သိမ္းျခင္းဆိုင္ရာ ဥပေဒအေျခခံ သေဘာတရားမ်ားကို ဦးစြာေျပာထား ပါရေစ။
အခ်ိဳ႕ျပည္သူေတြအေနႏွင့္ ေက်ေအးျခင္းႏွင့္ အမႈရုပ္သိမ္းျခင္းတို႔ကို ကြဲကြဲျပားျပားမသိရွိၾကဘဲ ေက်ေအးျခင္းႏွင့္ရုပ္သိမ္း ျခင္းတို႔ကို ေရာေထြးနားလည္ထား ၾကပုံရတယ္။ ေက်ေအးျခင္းႏွင့္ မတူၾကပါဘူး၊ တစ္က႑စီျဖစ္ပါတယ္။ ေရွးဦးစြာအမႈသည္အခ်င္း ခ်င္းေက်ေအးျခင္း ကိစၥကိုေျပာပါမယ္။အမႈသည္အခ်င္းခ်င္း ေက်ေအးၾကလို႔ အမႈၿပီးျပတ္ခြင့္ရွိျခင္းႏွင့္ ပတ္သက္ၿပီး ရာဇ၀တ္က်င့္ထုံးဥပေဒ၊ ပုဒ္မ ၃၄၅ မွာ ျပ႒ာန္းေပးထားပါတယ္။ ေက်ေအးခြင့္ရွိတဲ့အမႈမွာလည္း ႏွစ္မ်ိဳးႏွစ္စားရွိပါတယ္။ ပထမတစ္မ်ိဳးက အမႈကိုုေက်ေအးပိုင္ခြင့္ရွိသူကတင္ ျပေလွ်ာက္ထားလာလွ်င္ တရားရုံးက ေက်ေအးခြင့္ေပးရမဲ့အမႈမ်ိဳးျဖစ္ၿပီး၊ ဒုတိယအမ်ိဳးအစားကေတာ့ အမႈကိုေက်ေအးပိုင္ခြင့္ရွိသူက တင္ျပေလွ်ာက္ထားေသာ္လည္း တရားရုံးကခြင့္ျပဳမွသာလွ်င္ ေက်ေအးခြင့္ရတဲ့ အမႈအမ်ိဳးအစားျဖစ္ပါတယ္။ အဲ့ဒီအမႈႏွစ္မ်ိဳးစလုံး ကိုျပစ္မႈအမ်ိဳးအစား၊ ရာဇသတ္ပုဒ္မႏွင့္ ေက်ေအးခြင့္ရွိသူတို႔ကို ေဖာ္ျပတဲ့ဇယား(၂)ခုႏွင့္ ပုဒ္မ ၃၄၅ မွာျပ႒ာန္းထားပါတယ္။ အဓိကအခ်က္ကေတာ့ နစ္နာသူတရားလိုကသာ ေက်ေအးခြင့္ရွိျခင္းျဖစ္ၿပီး (၂) မ်ိဳးစလုံးမွာ အမႈစစ္ေနတဲ့တရားရုံးကို ေက်ေအးခြင့္ ရွိသူက ေလွ်ာက္လႊာတင္ရမွာျဖစ္ပါတယ္။ အမႈေက်ေအးတဲ့ကိစၥမွာေတာ့ ျပႆနာေပၚေပါက္ေလ့မရွိပါဘူး။
အမႈရုပ္သိမ္းခြင့္ကိစၥမွာလည္း ႏွစ္မ်ိဳးႏွစ္စားရွိပါတယ္။ ပထမတစ္မ်ိဳးက နစ္နာသူက တရားရုံးသို႔ တိုက္ရိုက္(ဦးတိုက္)ေလွ်ာက္ ထားမႈမ်ားကို ရာဇ၀တ္က်င့္ထုံးဥပေဒ ပုဒ္မ ၂၄၈ အရ အမႈတိုင္ၾကားေလွ်ာက္ထားသူ (ဦးတိုက္ေလွ်ာက္ထားသူ)က ျပန္လည္ရုပ္သိမ္း ခြင့္ရွိတဲ့အမႈမ်ိဳးျဖစ္ပါတယ္။ အမႈစစ္တဲ့တရားသူႀကီးက ခြင့္ျပဳမွသာ ရုပ္သိမ္းခြင့္ရမွာျဖစ္ပါတယ္။ တိုင္ၾကားသူူအေနႏွင့္ သူတစ္ပါး၏ ျခိမ္းေျခာက္မႈေၾကာင့္မဟုတ္ဘဲ ၎၏သေဘာဆႏၵအေလွ်ာက္ ရုပ္သိမ္းလိုတာျဖစ္ရင္ တရားရုံးက ၎၏ေလွ်ာက္ထားမႈကိုျငင္းပယ္ ေလ့မရွိတာေၾကာင့္ ျပႆနာအထူးအေထြ ေပၚေပါက္ျခင္းမရွိပါဘူး။
ဒုတိယအမ်ိဳးအစားျဖစ္တဲ့ အမႈရုပ္သိမ္းျခင္းကေတာ့ ရာဇ၀တ္က်င့္ထုံးဥပေဒ ပုဒ္မ ၄၉၄ အရ၊ အမႈတြင္ တရားလိုေရွ႕ေန အျဖစ္ လိုက္ပါေဆာင္ရြက္ေနတဲ့ အစိုးရေရွ႕ေနက ၄င္းလိုက္ပါေဆာင္ရြက္ေနတဲ့အမႈကို ရုပ္သိမ္းျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ (တတိယ အမႈရုပ္သိမ္း နည္းျဖစ္တဲ့ ရာဇ၀တ္က်င့္ထုံးဥပေဒ ပုဒ္မ ၃၃၃ အရ၊ ႏိုင္ငံေတာ္ေရွ႕ေနခ်ဳပ္က တရားလြတ္ေတာ္မွာ ဂ်ဳရီစနစ္ႏွင့္ စစ္ေဆးေနတဲ့ အမႈရုပ္သိမ္းျခင္းကို ၁၉၄၅ခုႏွစ္ ေနာက္ပိုင္းမွာ ဆက္လက္က်င့္သုံးျခင္းမရွိေတာ့လို႔ ထည့္သြင္းေရတြက္ေဖာ္ျပျခင္း မျပဳေတာ့ပါဘူး။)
ပုဒ္မ ၄၉၄ က အစိုးရေရွ႕ေနကိုေရာ တရားရုံးကိုပါ အလြန္က်ယ္ျပန္႔တဲ့အာဏာကို ေပးထားပါတယ္။ အစိုးရေရွ႕ေနက အမႈကို ရုပ္သိမ္းရာမွာ ခိုင္လုံတဲ့အေၾကာင္းျပခ်က္ကုိ တင္ျပရမယ္လို႔ ျပ႒ာန္းထားျခင္းမရွိသလို တရားရုံးကအမႈကို ရုပ္သိမ္းခြင့္ျပဳ မျပဳ ဆုံးျဖတ္ရာမွာလည္း အေၾကာင္းျပခ်က္ ေဖာ္ျပရမယ္လုိ႔ ျပ႒ာန္းခ်က္မရွိပါဘူး။ အမႈရုပ္သိမ္းတာကို မေက်နပ္လို႔ ျပင္ဆင္မႈ တင္လာ ရင္ျပင္ဆင္မႈတရားရုံးအေနႏွင့္ ေအာက္ရုံး၏ ဆုံးျဖတ္ခ်က္မွန္ မမွန္ သုံးသပ္ႏိုင္ဖို႔အတြက္ မူလတရားရုံး၏ အမိန္႔မွာအမႈကို ရုပ္သိမ္းခြင့္ျပဳျခင္းႏွင့္ပတ္သက္ၿပီး အေၾကာင္းျပခ်က္ေဖာ္ျပရမယ္လို႔ အိႏၵိယတရားလႊတ္ေတာ္အခ်ိဳ႕က ဆုံးျဖတ္မႈရိွေသာ္လည္း အဲဒီလို လုပ္ဖို႔မလိုဘူးလို႔ ဆုံးျဖတ္တဲ့ စီရင္ထုံးေတြလည္းရွိပါတယ္။ ဒီေတာ့အမႈရုပ္သိမ္းျခင္းကိစၥမွာ တရားလိုေရွ႕ေနအျဖစ္ လိုက္ပါေဆာင္ရြက္ ေနတဲ့ အစိုးရေရွ႕ေနကသာအမႈကို ရုပ္သိမ္းခြင့္ရွိတယ္ဆိုတဲ့အခ်က္ႏွင့္ အစိုးရေရွ႕ေနက အမႈရုပ္သိမ္းခြင့္ ေလွ်ာက္ထားေသာ္လည္း အမႈစစ္တရားရုံးက သေဘာတူမွသာ (ခြင့္ျပဳမွသာ) ရုပ္သိမ္းျခင္း အတည္ျဖစ္တယ္ဆိုတဲ့အခ်က္ (၂)ခ်က္ကို သိထားလွ်င္ စာဖတ္သူ အဖို႔လုံေလာက္ပါၿပီ။
(စကားစပ္မိလို႔ေျပာရဦးမယ္။ အဲ့ဒီပုဒ္မမွာပါတဲ့ Public Prosecutor ကို 'အစိုးရေရွ႕ေန' လို႔ဘာသာျပန္တာက သူ႔ကိုအစိုးရ ကခန္႔ထားလို႔လားမသိဘူး။ အမွန္က တိုက္ရိုက္ဘာသာျပန္ဆိုမယ္ဆိုရင္ "Public" ဆိုတာ ' ျပည္သူေတြ ' ကိုရည္ညႊန္းတာျဖစ္လို႔ "ျပည္သ႔ူေရွ႕ေန" လို႔ဘာသာျပန္သင့္တာပါ။ အစိုးရေရွ႕ေနေတြကို ျပည္သူေတြက " ဆြဲခ် " လို႔ေခၚၾကတာကေတာ့ လက္ေတြ႕လုပ္ရ တာကိုအေၾကာင္းျပဳၿပီး ေခၚၾကတာျဖစ္လို႔ မွန္သင့္သေလာက္ မွန္ပါတယ္။ ျမန္မာဇာတ္ပြဲေတြမွာ လူၾကမ္းေကာင္းလွ်င္ ဇာတ္နာ (ဇာတ္လမ္းေကာင္း) သလို ရာဇ၀တ္မႈေတြစစ္ေဆးရမွာလည္း " ဆြဲခ် " ေကာင္းေလအမႈမွန္ေလပဲဗ်။)
ရာဇ၀တ္က်င့္ထုံးဥပေဒ ပုဒ္မ ၄၉၄ အရ အမႈရုပ္သိမ္းျခင္းႏွင့္ ပက္သက္ၿပီး သမိုင္းတစ္ေလွ်ာက္မွာ လက္ေတြ႕ေဆာက္ရြက္ ခဲ့ၾကတာကို ျပည္သူေတြ သိရွိနားလည္းထားရင္ အမႈရုပ္သိမ္းတဲ့ကိစၥမွာ မွန္ကန္စြာ နားလည္ႏိုင္မွာျဖစ္လုိ႔ လက္ေတြ႕ေဆာင္ရြက္ပံု အေၾကာင္းကိုလည္း ေျပာျပပါဦးမယ္။
ရာဇ၀တ္က်င့္ထုံးဥပေဒ ပုဒ္မ ၄၉၄ အရ အစိုးရေရွ႕ေနက အမႈကိုရုပ္သိမ္းခြင့္ ရွိတယ္ဆိုရာမွာ အဲ့ဒီအမႈမွာ တရားလို (ႏိုင္ငံေတာ္) ဘက္ကလိုက္ပါေဆာင္ရြက္ေနတဲ့ အစိုးရေရွ႕ေနကိုပဲ ဆိုလိုတာပါ။(ယခုအခါမွာ ဥပေဒအရာရွိေတြက အစိုးရေရွ႕ေန အျဖစ္ေဆာင္ရြက္ေနတာဆိုေတာ့ အမႈမွာလုိက္ပါေဆာင္ရြက္ေနသူ မဟုတ္တဲ့ အျခားဥပေဒအရာရွိက အမႈကိုရုပ္သိမ္းခြင့္မရွိပါဘူး)။ ၁၉၇၃ ခုႏွစ္ မတိုင္မီအထိ အစိုးရေရွ႕ေနဆိုတာ ခရိုင္တစ္ခုမွာ တစ္ဦးတည္းပဲရွိတာပါ။
အထက္တန္းေရွ႕ေနႏွင့္ တရားလႊတ္ေတာ္ ေရွ႕ေနေတြထဲက မည္သူမဆို အစိုးရေရွ႕ေနအျဖစ္ ေဆာင္ရြက္လုိတယ္ဆိုရင္ သက္ဆုိင္ရာ ခရိုင္ရာဇ၀တ္တရားသူႀကီး (ခရိုင္၀န္) ထံေလွ်ာက္ထား ၾကရပါတယ္။ ခရိုင္၀န္က ေရြးခ်ယ္ေထာက္ခံသူကို တရားေရး၀န္ႀကီးဌာန အတြင္း၀န္က ႏုိင္ငံေတာ္သမၼတဆိုတဲ့ ရာထူးအမည္ကို သုံးစြဲကာ 'အမိန္႔အရ' ဆိုၿပီး ခန္႔ထားေလ့ရွိပါတယ္။ အဲဒီေခတ္က အစိုးရေရွ႕ေနေတြဟာ လခစား၀န္ထမ္းေတြ မဟုတ္ၾကပါဘူး။ Retaining fee လို႔ေခၚတဲ့ေထာက္ပံ့ေၾကး ၁၂၆ က်ပ္ႏွင့္အမႈတစ္မႈခ်င္း (per diem) အတြက္အမႈလိုက္ခ တေန႔ကို ၂၄ က်ပ္ ရၾက ပါတယ္။ အစိုးရမပါ၀င္တဲ့ တရားမမႈေတြမွာေတာ့ ပုဂၢိဳလ္ကအေနႏွင့္အမႈ လိုက္ပါခြင့္ရွိပါတယ္။ (၁၉၇၂ ခုႏွစ္ႏွင့္ ၁၉၇၃ ခုႏွစ္အတြင္းမွာ တရားစီရင္ေရးစနစ္သစ္စတင္ေတာ့ အစိုးရေရွ႕ေနကိုအမႈတစ္မႈခ်င္းအလိုက္ (ad hoc Public Prosecutor) အျဖစ္သက္ဆုိင္ရာ ၿမိဳ႕နယ္လုံျခံဳေရးႏွင့္ အုပ္ခ်ဳပ္မႈေကာ္မတီက ခန္႔ထားပါတယ္။ သူတို႕ကေတာ့ လစဥ္ေထာက္ပံ့ေၾကး မရေတာ့ဘဲ အမႈလိုက္ခပဲရပါတယ္။)
ဒီေတာ့အစိုးရေရွ႕ေနဆိုတာ ရာဇ၀တ္မႈ၊ တရားမမႈေတြမွာ အစိုးရ (ႏိုင္ငံေတာ္) ကိုယ္စားအမႈလိုက္ပါဖို႔ အစိုးရကဌားရမ္း ထားတဲ့ေရွ႕ေနျဖစ္ပါတယ္။ ရာဇ၀တ္မႈေတြမွာ ႏိုင္ငံေတာ္အစိုးရကပဲ တရားလိုျဖစ္တာေၾကာင့္ အစိုးရေရွ႕ေနကအမႈကို ရုပ္သိမ္းတယ္ ဆိုတာဟာလည္း ႏိုင္ငံေတာ္က အမႈကိုရုပ္သိမ္းတဲ့ သေဘာပဲျဖစ္ပါတယ္။ အစိုးရေရွ႕ေနက သက္ဆိုင္ရာခရိုင္၀န္ (ခရိုင္ရာဇ၀တ္ တရားသူႀကီး) မွတဆင့္ တရားေရး၀န္ႀကီးဌာန (အစိုးရ) ကိုတာ၀န္ခံရပါတယ္။ ေရွ႕ေနဆိုတာအမႈသည္ရဲ႕ သေဘာတူညီခ်က္ႏွင့္ ေဆာင္ရြက္ရတာျဖစ္သလို အစိုးရေရွ႕ေနဆိုတာလည္း သူ႔အမႈသည္ျဖစ္တဲ့အစိုးရရဲ႕ညြန္ၾကားခ်က္ကို လိုက္နာရတာပဲ။ အမႈရုပ္သိမ္းတဲ့ ကိစၥမွာေတာ့ အမႈတစ္မႈမွာ လိုက္ပါေဆာင္ရြက္ေနရင္း ဥပေဒရဲ႕လိုအပ္ခ်က္အရ သူ႔ကိုယ္ပိုင္ဆုံးျဖတ္ခ်က္ႏွင့္ အမႈရုပ္သိမ္းရတာ ရွိသလို အစိုးရက (ခရိုင္၀န္) မွတဆင့္ ညႊန္ၾကားခ်က္အရ အမႈရုပ္သိမ္းရတာလည္းရွိပါတယ္။
အမႈလုိက္ရင္း ဥပေဒရဲ႕လိုအပ္ခ်က္အရ သူ႔ကိုယ္ပိုင္ဆုံးျဖတ္ခ်က္ႏွင့္ ေဆာင္ရြက္ရတဲ့ကိစၥေတြက ဥပမာ၊ တရားခံတစ္ဦးကို တရားလိုဘက္သက္ေသအျဖစ္ ေျပာင္းလဲလိုတဲ့အခါ၊ ရာဇ၀တ္က်င့္ထုံးဥပေဒ ပုဒ္မ ၃၃၇ အရအစိုးရသက္ေသ (ေဖာ္ေကာင္) အျဖစ္ ေျပာင္းလဲအသုံးျပဳလုိတဲ့အခါ၊ တရားခံအေပၚ သက္ေသအေထာက္အထားမရွိဘဲ ရဲတပ္ဖြဲ႕က မွားယြင္းစြဲဆိုထားတဲ့အခါမ်ိဳးေတြမွာ သူ႔ကိုယ္ပိုင္ဆုံးျဖတ္ခ်က္အရ အမႈကိုရုပ္သိမ္းခြင့္ရွိပါတယ္။ အစိုးရက အမႈရုပ္သိမ္းတဲကိစၥမွာေတာ့ အစိုးရအေနႏွင့္အေၾကာင္း အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိႏိုင္ပါတယ္။ ဥပေဒက အလြန္က်ယ္ျပန္႔တဲ့ အာဏာကိုေပးထားတာျဖစ္လို႔ပါ။
သာဓကတစ္ခုအေနႏွင့္ ေဖာ္ျပရရင္ ၂၀၁၅ ခုႏွစ္၊ ဒုတိယအႀကိမ္ ျပည္သူလႊတ္ေတာ္ သက္တမ္းအစမွာ လက္ရွိအစိုးရက ယခင္အစိုးရလက္ထက္မွာ ဆႏၵျပမႈႏွင့္ တရားစြဲထားတဲ့ ေက်ာင္းသားေတြရဲ႕အမႈမ်ားကို ရုပ္သိမ္းခဲ့ပါတယ္။ အဲ့ဒီလုိရုပ္သိမ္းရာမွာ အစိုးရအေနႏွင့္ ဥပေဒအရ ဘာအေၾကာင္းျပခ်က္မွေပးရန္ တာ၀န္မရွိပါဘူး။ (သက္ဆိုင္ရာ ဥပေဒအရာရွိအေနႏွင့္ ဥပေဒအရ အေၾကာင္းျပခ်က္ေပးရန္ မလိုအပ္ေသာ္လည္း အမႈရုပ္သိမ္းခြင့္ ေလွ်ာက္လႊာမွာ အမႈရုပ္သိမ္းရတဲ့ အေၾကာင္းျပခ်က္ကို ေဖာ္ျပတာလည္း ရွိႏိုင္ပါတယ္။ ဒါကေတာ့ လုပ္ရိုး လုပ္စဥ္ သေဘာသာ ျဖစ္ပါတယ္။)
အမႈရုပ္သိမ္းတဲ့အခါ အစုိးရကပဲ ညႊန္ၾကားလို႔ ရုပ္သိိမ္းတာပဲျဖစ္ျဖစ္၊ အစိုးရေရွ႕ေနက အလုပ္သေဘာအရ လုိအပ္လို႔ ရုပ္သိမ္းတာပဲျဖစ္ျဖစ္ တရားရုံးကို ရုပ္သိမ္းလႊာတင္လိုက္တာနဲ႔ အမႈကပိတ္သြားမွာ မဟုတ္ပါဘူး။ တရားရုံးက ခြင့္ျပဳမိန္႔ခ်မွတ္္မွသာ အမႈကၿပီးဆုံးသြားမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အမႈရုပ္သိမ္းျခင္းႏွင့္ ပတ္သက္လို႔ တရားသူႀကီးက ဆုံးျဖတ္ရာမွာလည္း အေၾကာင္းျပခ်က္ ေဖာ္ျပရန္ ဥပေဒအရမလုိေသာ္လည္း တရားစီရင္ေရးဆိုင္ရာမူမ်ားအရ ဆုံးျဖတ္ရတာျဖစ္လို႔ အမႈရုပ္သိမ္းခြင့္ျပဳတဲ့ အမိန္႔မွာ အေၾကာင္းျပခ်က္ေတြ ေရးေလ့ရွိၾကတာကလည္း လုပ္ရိုးလုပ္စဥ္သေဘာျဖစ္ပါတယ္။ အမွန္မွာေတာ့ "အစိုးရေရွ႕ေန၏ေလွ်ာက္ထား ခ်က္အရဤအမႈကို ရုပ္သိမ္းခြင့္ျပဳလိုက္သည္" ဟုဆိုၿပီး အမိန္႔ခ်မွတ္္ရင္လည္း မွားတယ္လို႔ေျပာခြင့္မရွိပါဘူး။
၁၉၇၄ ခုႏွစ္မတိုင္မီ အထိေတာ့ အစိုးရေရွ႕ေနက အမႈရုပ္သိမ္းတာမ်ိဳး အလြန္ရွားပါးပါတယ္။ ျပႆနာေပၚေပါက္တာလည္း မၾကားရဖူးပါဘူး။ တည္ဆဲရာဇ၀တ္က်င့္ထုံးဥပေဒကို ျပ႒ာန္းတဲ့ ၁၈၉၈ ခုႏွစ္ကေန ၁၉၇၄ ခုႏွစ္ေလာက္အထိ အမႈရုပ္သိမ္းျခင္းႏွင့္ ပတ္သက္လို႔ စီရင္ထုံးအနည္းငယ္သာ ရွိခဲ့ျခင္းကိုေထာက္ရူၿပီး အမႈရုပ္သိမ္းျခင္းကိစၥမွာ ျပႆနာအလြန္နည္းခဲ့တယ္္လို႔ ေျပာရျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။
ျပႆနာရဲ႕မူလအစကေတာ့ ၁၉၇၂ ခုႏွစ္က စတင္ခဲ့တဲ့ တရားစီရင္ေရးႏွင့္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ ေျပာင္းလဲမႈလို႔ဆိုရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၉၇၂ ခုႏွစ္ ဇူူလိုင္လမွာ ထုတ္ေ၀ခဲ့တဲ့ "ျပည္သူ႔တရားရုံးလက္စြဲ၊ စာေစာင္ ၁ ၊ ရာဇ၀တ္တရားစီရင္ေရး"၊ အခန္း ၂ ၊ စာမ်က္ႏွာ ၁၉ အပိုဒ္ (၂၉) မွ (၃၁) အထိမွာ "ေၾကေအးခြင့္ျပဳျခင္း" (မူလသတ္ပုံအတိုင္း) ဆိုတဲ့ေခါင္းစဥ္ခြဲႏွင့္ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။
ထို႔ေနာက္ အပိုဒ္ (၃၂) မွာေတာ့ "ေၾကေအးခြင့္မရွိသည့္ ျပစ္မႈမ်ားတြင္ အမႈသည္မ်ားက ေၾကေအးလိုပါက အမႈကိုျပန္လည္ ရုပ္သိမ္းရန္ တရားေရးေကာ္မတီသို႔ တိုက္ရိုက္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ရုံးတြင္ေသာ္လည္းေကာင္း ေလွ်ာက္ထားႏိုင္သည္။ ရုံးသို႔ ေလွ်ာက္ထားလ်င္ ၎ေလွ်ာက္ထားခ်က္ကို တရားေရးေကာ္မတီသို႔ ေပးပို႔ရမည္။ တရားေရးေကာ္မတီမွ အမႈကိုရုပ္သိမ္းျခင္း မျပဳမီ အမႈကိုရပ္ဆိုင္းထားရမည္္။ အမႈမ်ားရုပ္သိမ္းေရးအတြက္ ရာဇ၀တ္က်င့္ထုံးပုဒ္မ ၄၉၄ ပါအာဏာမ်ားကို ၿမိဳ႕နယ္လုံျခံဳေရးႏွင့္ အုပ္ခ်ဳပ္မႈေကာ္မတီသို႔ အပ္ႏွင္းထားၿပီးျဖစ္သည္။ ရုပ္သိမ္းခြင့္ေလွ်ာက္လႊာကို တရားေရးေကာ္မတီမွ ဆုံးျဖတ္ၿပီး ၿမိဳ႕နယ္လုံျခံဳေရးႏွင့္ အုပ္ခ်ဳပ္မႈေကာ္မတီသို႕ တင္ျပရန္ျဖစ္သည္" လို႕ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ လူသတ္မႈ၊ လူေသမႈ၊ လုယက္မႈမ်ား၊ ဓားျပမႈမ်ားႏွင့္ လူခိုးမႈ တို႕ကိုေတာ့ ျပည္နယ္/တိုင္း လုံျခံဳေရးႏွင့္ အုပ္ခ်ဳပ္မႈေကာ္မတီ၏ သေဘာတူညီခ်က္ရၿပီးမွသာ ေဆာင္ရြက္ရန္ျဖစ္သည္ လို႔လည္း ဆက္လက္ေဖာ္ျပထားပါတယ္။
ဒီညႊန္ၾကားခ်က္ကိုၾကည့္ရင္ အမႈရုပ္သိမ္းခြင့္ကိစၥဟာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးကိစၥျဖစ္လို႔ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးနည္းလမ္းအတိုင္း ဆုံးျဖတ္ေစတာ ဟာမွန္ကန္ေပမဲ့ ရာဇ၀တ္က်င့္ထုံးဥပေဒ၊ ပုဒ္မ ၃၄၅ အရ ေက်ေအးခြင့္မရွိတဲ့ ႀကီးေလးေသာေထာင္ဒဏ္ႏွင့္ ေသဒဏ္ထိုက္သင့္ ေစႏိုင္တဲ့ အမႈႀကီးမ်ားကိုပါ အမႈသည္ ႏွစ္ဖက္တို႔ ေက်ေအးၾကမယ္ဆိုရင္ ေက်ေအးခြင့္ရွိၿပီး အစိုးရက ၎အမႈကို ရုပ္သိမ္းေပးမယ္ ဆိုတဲ့အခ်က္ကို ေတြ႕ရမွာျဖစ္ပါတယ္။ ဒါဟာ ဥပေဒျပဳအဖြြဲ႕ကျပ႒ာန္းတဲ့ ဥပေဒမဟုတ္ဘဲ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးဆိုင္ရာ ညႊန္ၾကားခ်က္ျဖင့္ ဥပေဒျပဳတဲ့သေဘာ၊ အာဏာမရွိဘဲ ဥပေဒျပဳတဲ့သေဘာျဖစ္ေပမဲ့ ေခတ္အေျခအေနအရ ဘယ္သူကမွေတာ့ ေစာေၾကာျခင္း မလုပ္ခဲ့ၾကပါဘူး။
တစ္ဖန္ ၁၉၇၄ ခုႏွစ္မွာ စတင္အာဏာတည္ခဲ့တဲ့ ျပည္ေထာင္စုဆိုရွယ္လစ္သမၼတျမန္မာႏိုင္ငံ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒမွာ ဒီမူကိုထည့္သြင္းျပ႒ာန္းထားတာ ေတြ႕ရျပန္ပါတယ္။ ပုဒ္မ ၁၀၁ ရဲ႕ ပုဒ္မခြဲ (င) မွာ ျပည္သူအခ်င္းခ်င္းႏွင့္ပတ္သတ္ေသာ အမႈကိစၥမ်ားကို ဥပေဒခြင့္ျပဳခ်က္ ေဘာင္အတြင္း၌ ျဖစ္ႏုိင္သမွ် ေက်ေအးၿပီးျပတ္ေစရန္ ေဆာင္ရြက္ျခင္း လို႔ျပ႒ာန္းထားပါတယ္။ ေနာင္မွာ ဆက္လက္ျပ႒ာန္းတဲ့ တရားစီရင္ေရးဆိုင္ရာဥပေဒ အဆက္ဆက္မွာလည္း ဒီအခ်က္ဟာ တရားစီရင္ရာမွာ လိုက္နာရမဲ့ မူတစ္ရပ္အျဖစ္ ျပ႒ာန္းပါရွိခဲ့ပါတယ္။
ရာဇ၀တ္က်င့္ထုံးဥပေဒ ပုဒ္မ ၃၅၄ အရ နစ္နာသူတရားလိုက ေက်ေအးခြင့္ရွိတဲ့ျပစ္မႈအမ်ိဳးအစားေတြမွာ ျပစ္ဒဏ္ႀကီးေလး တဲ့ျပစ္မႈႀကီးေတြပါ၀င္ျခင္းမရွိေပမဲ့ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံ ဥပေဒ၊ ပုဒ္မ ၁၀၁ (င) ပါ မူအရဆိုရင္ ေသဒဏ္ထိုက္သင့္တဲျပစ္မႈႀကီးမ်ား အပါအ၀င္ မည္သည့္ျပစ္မႈကိုမဆို ေက်ေအးခြင့္ရွိေၾကာင္း ယူဆႏုိင္ေလာက္ေအာင္ အဓိပၸာယ္အလြန္ က်ယ္ျပန္႔တာကိုေတြ႕ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ အဲဒီပုဒ္မခြဲမွာ အသုံးျပဳထားတဲ့ "ဥပေဒခြင့္ျပဳခ်က္ေဘာင္အတြင္း၌ ျဖစ္ႏိုင္သမွ် ေက်ေအးၿပီးျပတ္ ေစရန္" ဆိုတဲ့ စကားရပ္ကို ေထာက္ရူမယ္ဆိုရင္ေတာ့လည္း ပုဒ္မ ၃၄၅ ပါ သတ္မွတ္ခ်က္ေဘာင္အတြင္းကသာ ေဆာင္ရြက္ရမယ္လို႔ ဆိုလိုျခင္းျဖစ္ သလားဆိုၿပီး ေတြးေတာစဥ္းစားစရာ ရွိေနတာကိုလည္း ေတြ႕ရျပန္ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီးဒီကိစၥမွာ မူသာရွိၿပီး ဒီမူကိုအေကာင္အထည္ ေဖာ္ဖို႔လုပ္ထုံးလုပ္နည္းလည္း မရွိေသးေတာ့ လုပ္ငန္းေဆာင္ရြက္ၾကရာမွာ တစ္ရုံးတစ္ထုံးဆိုသလို လုပ္ပုံလုပ္နည္းမတူညီမူ ေတြလည္း ရွိခဲ့ပါတယ္။
ဒါေၾကာင့္ ထုိ႔စဥ္ကျပည္သူတရားသူႀကီးအဖြဲ႕က "ပုဒ္မ ၄၉၄ အရ အမႈရုပ္သိမ္းရာတြင္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းႏွင့္ ပက္သတ္ေသာ အခက္အခဲႏွင့္ ျပႆမ်ားရွိလာေသာေၾကာင့္ သင့္ျမတ္ေသာ မူ တစ္ရပ္ကို ခ်မွတ္ေပးပါရန္" ႏိုင္ငံေတာ္ေကာင္စီသို႔ တင္ျပခဲ့တဲ့ အတြက္ ႏိုင္ငံေတာ္ေကာင္စီက မူမ်ားခ်မွတ္ၿပီး ျပည္သူတရားသူႀကီးအဖြဲ႕ထံ လမ္းညႊန္ျပန္ၾကားခဲ့ပါတယ္။ အဲ့ဒီလမ္းညႊန္မႈမ်ားအတိုင္း ျပည္သူတရားသူႀကီးအဖြဲ႕ကလည္း ရာဇ၀တ္က်င့္ထုံးဥပေဒ၊ ပုဒ္မ ၄၉၄ အရ အမႈရုပ္သိမ္းျခင္းႏွင့္ ပတ္သတ္လို႔ ညႊန္ၾကားခ်က္အမွတ္ (၁၁/၇၅) ကို ထုတ္ျပန္ခဲ့ျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီညႊန္ၾကားခ်က္မွာ "ျပည္သူတရားစီရင္ေရး ေလ့က်င့္စဥ္အခါက ထုတ္ျပန္ထားခဲ့ေသာ ျပည္သူ႕တရားရုံး လက္စြဲစာေစာင္ ၁ (ရာဇ၀တ္တရားစီရင္ေရး)၊ အခန္း ၂ ပါ အမႈမ်ားရုပ္သိမ္းျခင္း လုပ္ထုံးလုပ္နည္းကို ဤညႊန္ၾကားခ်က္ျဖင့္ လႊမ္းမိုးၿပီးျဖစ္သည္ဟု မွတ္ယူရမည္" ျဖစ္ေၾကာင္းကိုလည္း ေဖာ္ျပထားပါတယ္။
အထက္ပါညႊန္ၾကားခ်က္အမွတ္ (၁၁/၇၅) ကိုအေျခခံၿပီး ယခင္ေရွ႕ေနခ်ဳပ္ရုံးကလည္း ၁၉၈၈ ခုႏွစ္ ျပစ္မႈဆိုင္ရာအမႈမ်ားကို ရုပ္သိမ္းျခင္းကိစၥမွာ ဥပေဒရုံးအဆင့္ဆင့္က လိုက္နာေဆာင္ရြက္ရမဲ့ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားကို ထုတ္ျပန္ခဲ့ပါတယ္။ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးႏွင့္ တရားစီရင္ေရးစနစ္ ေျပာင္းလဲလာပုံႏွင့္အညီ ၎လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားကိုလည္းအခါအားေလွ်ာ္စြာ ျပင္ဆင္ခ်က္မ်ား ထုတ္ျပန္ခဲ့ရာမွာ ေနာက္ဆုံးအတည္ျဖစ္ေနတဲ့ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းကေတာ့ ၂၀၁၆ ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလ ၇ ရက္ေန႔မွာ ျပည္ေထာင္စုအစိုးရအဖြဲ႕ရဲ႕သေဘာ တူညီခ်က္ႏွင့္ ျပည္ေထာင္စုေရွ႕ေနခ်ဳပ္ရုံးက ထုတ္ျပန္ေၾကညာထားတဲ့ ျပည္ေထာင္စုေရွ႕ေနခ်ဳပ္ နည္းဥပေဒမ်ား၊ အခန္း (၉) ၊ နည္းဥပေဒ ၁၂၀ မွ ၁၂၇ အထိမွာ ေဖာ္ျပထားတဲ့ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ား ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလုပ္ထုံးလုပ္နည္းအရ အမႈရုပ္သိမ္းျခင္း ကိစၥကို ေဒသႏၱရအစိုးရ၊ တရားစြဲဆိုတဲ့ ဌာနတို႔ႏွင့္ညွိႏိႈင္းၿပီး သက္ဆိုင္ရာဥပေဒအရာရွိက ဆုံးျဖတ္ေဆာင္ရြက္ရမွာ ျဖစ္ေၾကာင္း ေတြ႕ရွိရပါတယ္။
ႏိုင္ငံေတာ္ေကာင္စီရဲ႕ လမ္းညႊန္ခ်က္အရ ျပည္သူတရားသူႀကီးအဖြဲ႕ရဲ႕ ညႊန္ၾကားခ်က္အမွတ္ (၁၁/၇၅) မွာ ေဖာ္ျပထားတဲ့ အမႈရုပ္သိမ္းျခင္းကိစၥမွာ လိုက္နာေဆာင္ရြက္ရမည့္ အခ်က္မ်ား၊ ထည့္သြင္းစဥ္းစားရမည့္ အခ်က္မ်ားကေတာ့ ေအာက္ပါအတိုင္း ျဖစ္ပါတယ္။
(က) တရားရုံးသည္မိမိစစ္ေနဆဲ မည္သည့္ျပစ္မႈဆိုင္ရာအမႈတြင္မဆို ရုပ္သိမ္းခြင့္ျပဳရန္ ေလွ်ာက္ထားလာသည့္ကိစၥမ်ား၌ ေအာက္ပါ အတိုင္း လုိက္နာေဆာင္ရြက္ရမည္ –
(၁) အမႈကိုရုပ္သိမ္းေရးအတြက္ ဥပေဒ၀န္ထမ္းကေသာ္လည္းေကာင္း၊ ဥပေဒ၀န္ထမ္းမရွိလွ်င္ ျပည္သူ႔ဥပေဒအက်ိဳးေဆာင္ အဖြဲ႕က တာ၀န္ေပးအပ္ထား သူကေသာ္လည္းေကာင္း တရားစီရင္ေရးအဖြဲ႕သို႔ ေလွ်ာက္ထားလာလွ်င္ လက္ခံစဥ္းစား ရမည္၊
(၂) အမႈမ်ားရုပ္သိမ္းခြင့္ျပဳရန္ အမႈသည္မ်ားထံမွ တိုက္ရိုက္တင္ျပေသာ ေလွ်ာက္လႊာမ်ားကို လက္ခံစဥ္းစားျခင္း မျပဳရ။
(၃) အမႈသည္မ်ားထံမွ တိုက္ရိုက္ေလွ်ာက္ထားလာၾကလွ်င္ ေလွ်ာက္လႊာကို သက္ဆုိင္ရာ ျပည္သ႔ူရဲတပ္ဖြဲ႕၊ သို႔မဟုတ္ တရားစြဲဆိုသည့္အဖြဲ႕အစည္းသို႔ ေပးပို႔ရမည္။
(ခ) ဥပေဒ၀န္ထမ္းကျဖစ္ေစ၊ ဥပေဒ၀န္ထမ္းမရွိလွ်င္ ျပည္သူ႔ဥပေဒအက်ိဳးေဆာင္အဖြဲ႕က တာ၀န္ေပးအပ္ထားသူကျဖစ္ေစ တင္ျပ သည့္အမႈရုပ္သိမ္းေရးကိစၥမ်ားကို ႏိုင္ငံေတာ္ေကာင္စီက ခ်မွတ္ထားေသာ လမ္းညႊန္ခ်က္ႏွင့္ညီ၊ မညီ ၾကည္ရူရမည္။ မညီညႊတ္ပါက သက္ဆိုင္ရာ ဥပေဒ၀န္ထမ္း၊ သို႔မဟုတ္ တာ၀န္ေပးအပ္ထားသူထံသို႔ ေလွ်ာက္လႊာကို ျပန္လည္ေပးရမည္။
(ဂ) ေအာက္ပါအေျခအေန တစ္ရပ္ရပ္ေၾကာင့္ အမႈရုပ္သိမ္းခြင့္ေတာင္းခံျခင္း၊ ဟုတ္မဟုတ္စဥ္းစားသုံးသပ္ရမည္ –
(၁) တရားလိုဘက္က ျပစ္မႈထင္ရွားေပၚလြင္ေအာင္ သက္ေသႏွင့္ သက္ေသအေထာက္အထားမ်ား မတင္ျပႏိုင္ျခင္း၊
(၂) အမႈကိုတရားစြဲတင္ၿပီးမွ စြပ္စြဲခံရသူတစ္ဦးကိုျဖစ္ေစ၊ အခ်ိဳ႕ကိုျဖစ္ေစ သက္ေသအျဖစ္ ေျပာင္းလဲအသုံးျပဳရန္အေၾကာင္း ေပၚေပါက္လာလွ်င္ အဆိုပါ စြပ္စြဲခံရသူအေပၚတြင္ စြဲဆိုေသာအမႈကို ရုပ္သိမ္းရန္ လိုအပ္လာျခင္း၊
(၃) အမႈကို စစ္ေဆးေနစဥ္အတြင္း အမႈသည္မ်ားသည္ ေသြးရင္းသားရင္းမ်ားျဖစ္ေနၾက၍ အမွန္တရားကို ထုတ္ေဖာ္ေျပာဆိုမည္ မဟုတ္ေသာေၾကာင့္ အမႈကို ဆက္လက္စစ္ေဆးျခင္းအားျဖင့္ အက်ိဳးထူးဖြယ္ရာ မျမင္ျခင္း၊
(ဃ) ရုပ္သိမ္းခြင့္ျပဳျခင္းအားျဖင့္ အလားတူအမႈမ်ိဳး တိုးတက္ျဖစ္ပြားလာေစရန္ အေၾကာင္းရွိ၊ မရွိ စဥ္္းစားသုံးသပ္ရမည္၊
(င) အထက္ပါအခ်က္မ်ားအျပင္ သက္ဆိုင္ရာ ျပည္သူေကာင္စီ အလုပ္အမႈေဆာင္အဖြဲ႕၏ သေဘာထားမွတ္ခ်က္ကိုလည္း ဂရုျပဳ၍ ထည့္သြင္းစဥ္းစားရမည္။
အထက္မွာေဖာ္ျပထားတဲ့ အမႈရုပ္သိမ္းေရးဆိုင္ရာညႊန္ၾကားခ်က္ပါ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားကိုစီစစ္ၾကည့္္တဲ့အခါ တရားရုံးက က်င့္သုံးေလ့မရွိတဲ့၊ လက္ေတြ႕ေဆာင္ရြက္ရာမွာလည္း သဘာ၀မက်တဲ့ ေအာက္ပါအခ်က္မ်ားကိုေတြ႕ရွိပါတယ္ –
(၁)အထက္အပိုဒ္ (က)၊ အပိုဒ္ခြဲ (၂) (၃)၊ အပိုဒ္ (ခ) တို႔မွာ အမႈမ်ားရုပ္သိမ္းခြင့္ျပဳရန္ အမႈသည္မ်ားက တရားရုံးသို႔ တိုက္ရိုက္တင္ျပတဲ့ ေလွ်ာက္လႊာေတြကို လက္မခံရလို႔ဆိုၿပီးမွ အဲ့ဒီေလွ်ာက္လႊာမ်ားကို သက္ဆိုင္ရာ ျပည္သူရဲတပ္ဖြဲ႕ သို႔မဟုတ္ တရားစြဲတဲ့အဖြဲ႕ထံ ေပးပို႔ရမယ္ဆိုတာက ေရွ႕ ေနာက္ဆန္႔က်င္ေနတဲ့အျပင္ တရားရုံးမ်ားအေနႏွင့္ ၎င္းထံ တင္ျပလာတဲ့ ေလွ်ာက္လႊာေတြႏွင့္ ပတ္သက္ၿပီး ဥပေဒႏွင့္အညီ ဆုံးျဖတ္ဖို႔သာျဖစ္ၿပီး ဥပေဒႏွင့္မညီဘဲ တင္ျပလာတဲ့ ေလွ်ာက္ကိုေတာ့ လက္မခံဘဲ ပယ္ဖုိ႔ပဲရွိပါတယ္။ အဲ့ဒီေလွ်ာက္လႊာကို တျခားဌာနတစ္ခုသို႔ ပို႔ေပးဖို႔တာ၀န္မရွိပါဘူး။ တရားစီရင္ေရး ကိစၥမ်ားကိုေဆာင္ရြက္ရာမွာ စာေပးစာယူနည္းျဖင့္လည္း ေဆာင္ရြက္ေလ့မရွိပါဘူး။ တရားခြင္မွာဘဲ ႏွစ္ဖက္အမႈသည္မ်ား သို႕မဟုတ္ ၎တို႔၏ေရွ႕ေနမ်ားကို ၾကားနာၿပီးဆုံးျဖတ္ရပါတယ္။
(၂)အမႈရုပ္သိမ္းခြင့္ ေပးသင့္မသင့္ စဥ္းစားရာမွာလည္း တရားလိုဘက္က ၎င္း၏အမႈထင္ရွားေအာင္ သက္ေသခံအေထာက္ အထားမ်ားမတင္ျပႏိုင္ျခင္း၊ အမႈသည္မ်ားဟာ ေသြးရင္းသားရင္းမ်ားျဖစ္တာေၾကာင့္ အမွန္တရားကို ထုတ္ေဖာ္ေျပာဆို မွာမဟုတ္ျခင္း ဆိုတာေတြကလည္း သဘာ၀မက်ပါဘူး။ တရားရုံးကို စြဲတင္တဲ့အမႈတိုင္းမွာ ဥပေဒအရာရွိရဲ႕စီစစ္အၾကံ ျပဳခ်က္အရ စြဲတင္ၾကရတာဆိုေတာ့ သက္ေသခံအေထာက္အထား မရွိဘဲနဲ႔တရားစြဲတင္ဖို႔ဆိုတာ မျဖစ္သင့္တဲ့ကိစၥပါ။ သက္ေသခံအေထာက္အထားမရိွဘဲ တရားခံတစ္ဦးကို တရားစြဲတာဟာ ေငြေၾကးႏွင့္တန္ဖိုးျဖတ္လို႔ မရတဲ့နစ္နာမႈ၊ လူအခြင့္အေရး ဆုံးရႈံးမႈကိုျဖစ္ေပၚေစမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ တရားရုံးေရွ႕မွာ သက္ေသမ်ားက အမွန္အတိုင္း ထြက္ဆိုမႈမရွိတဲ့ ကိစၥမွာလည္း တရားခံအေပၚစြဲခ်က္တင္ဖို႕ သက္ေသခံခ်က္မရွိရင္ တရားရုံးက တရားခံကို တရားရွင္ လႊတ္ရမွာျဖစ္လို႕႔ အဲဒီအမႈမ်ိဳးကို ရုပ္သိမ္းေပးဖို႕ လိုမယ္မဟုတ္ပါဘူး။
(၃)အမႈကိုရုပ္သိမ္းခြင့္ျပဳျခင္းအားျဖင့္ အလားတူအမႈမ်ိဳး တိုးတက္ျဖစ္ပြားလာေစရန္ အေၾကာင္းရွိမရွိ စဥ္းစားရမည္ဆိုတာ ကလည္းၾကားလို႔ေကာင္းၿပီး မွန္သေယာင္ေယာင္ျဖစ္ေပမဲ့ လက္္ေတြမွာေတာ့ ဘယ္သူကမွ မွန္ကန္ေအာင္ ႀကိဳတင္ခန္႔ မွန္းႏိုင္မွာမဟုတ္ပါဘူး။ အမႈကိုရုပ္သိမ္းလိုက္တာေၾကာင့္ အလားတူအမႈမ်ိဳးတိုးပြားဖို႔ ျဖစ္ႏုိင္ေျခနည္းပါတယ္။
ခ်ဳပ္ၿပီးေျပာရမယ္ဆိုရင္ေတာ့ ၁၉၇၄ ခုႏွစ္၊ ျပည္ေထာင္စုဆိုရွယ္လစ္သမၼတျမန္မာႏိုင္ငံဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒပါ ျပည္သူ အခ်င္းခ်င္းႏွင့္ပတ္သက္ေသာအမႈကိစၥမ်ားကို ဥပေဒခြင့္ျပဳခ်က္ေဘာင္အတြင္း၌ ျဖစ္ႏိုင္သမွ် ေက်ေအးၿပီးျပတ္ေစရန္ ေဆာင္ရြက္ျခင္း ဆိုတဲ့မူအရ အမႈရုပ္သိမ္းျခင္းျပဳတဲ့ကိစၥမွာ ေအာက္ေဖာ္ျပပါျပႆမ်ား ေပၚေပါက္တာကိုေတြ႕ရွိၾကရမွာျဖစ္ပါတယ္။
(၁) အမႈသည္အခ်င္းခ်င္း ေက်ေအးျခင္းကိုအေၾကာင္းျပဳၿပီး အမႈကိုရုပ္သိမ္းေပးတဲ့ကိစၥမွာ 'အမႈရုပ္သိမ္းေပးေစလိုပါက ေငြမည္မွ်ေပးရမယ္' ဆိုၿပီး တရားလုိဘက္က တရားခံထံမွ ေငြညႇစ္ေတာင္းခံျခင္း၊ တရားခံဘက္မွလည္း 'တရားလို၏ အသက္ႏွင့္ ဂုဏ္သိကၡာကိုထိခိုက္ေအာင္လုပ္မည္' ျဖစ္ေၾကာင္းတရားလိုအားၿခိမ္းေျခာက္ျခင္း သို႔မဟုတ္ တစ္နည္းနည္း ျဖင့္အက်ပ္ကိုင္မႈမ်ားရွိျခင္း၊
(၂) ရာဇ၀တ္က်င့္ထုံးဥပေဒတြင္ အမႈသည္မ်ားက မိမိတို႔အခ်င္းခ်င္း အမႈကိုေက်ေအးခြင့္ရွိျခင္းႏွင့္ အစိုးရ(ႏိုင္ငံေတာ္)က အမႈရုပ္သိမ္းေပးျခင္းတို႔ကို တစ္က႑စီခြဲျခား၍ ျပ႒ာန္းထားေသာ္လည္း အထက္ေဖာ္ျပပါ ညႊန္ၾကားခ်က္အမွတ္ (၁၁/၇၅) ကိုရုပ္သိမ္းၿပီး မူလရွိၿပီးဥပေဒအတိုင္းသာ ဆက္လက္ေဆာင္ရြက္သြားမယ္ဆိုပါက ယခုေပၚေပါက္လ်က္ရွိေသာ အေၾကာင္းျခင္းရာဆိုင္ရာႏွင့္ ဥပေဒဆိုင္ရာ ျပႆမ်ားပေပ်ာက္ သြားမဲ့အျပင္ အစိုးရအေနႏွင့္လည္း အုပ္ခ်ဳပ္ေရးႏွင့္တရားစီရင္ေရးဆိုင္ရာ လိုက္နာရျမဲမူ၀ါဒမ်ားအရ ရုပ္သိမ္းသင့္တဲ့အမႈမ်ားကို သင့္ျမတ္သလို ရုပ္သိမ္းခြင့္ရွိမွာျဖစ္ပါေၾကာင္း။
ဦးေက်ာ္ေအး
