တရားမမႈမ်ားမွ ရုံးေခၚသက္ေသ ႏွင့္ ျပန္ေခၚသက္ေသ အေၾကာင္း
အရင္ရက္ေတြက သက္ေသအမ်ိဳးမ်ိဳး အေၾကာင္းကို အလ်ဥ္းသင့္သလို တင္ျပခဲ့ပါတယ္။ ဒီေန႔လည္း တင္ျပရန္ က်န္ရွိေနေသးတဲ့ - တရားမမႈေတြမွာ ရုံးေခၚသက္ေသ ဆင့္ေခၚစစ္ေဆးပိုင္ခြင့္ နဲ႔ ျပန္ေခၚသက္ေသ အျဖစ္ ေခၚယူစစ္ေဆး ပိုင္ခြင့္ဆိုင္ရာ ဥပေဒဗဟုသုတ မ်ားကိုလည္း ဆက္လက္ၿပီး ျပန္လည္မွ်ေ၀ ေပးသြားမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေလ့လာမွတ္သား သိရွိထားသင့္တဲ့ ဥပေဒေရးရာ ဗဟုသုတ ျဖစ္တာမို႔ မွ်ေ၀ေပးရျခင္းလည္း ျဖစ္ပါတယ္။
* ရုံး ေခၚ သက္ ေသ
ျပစ္မႈဆိုင္ရာ အမႈေတြမွာ ျပစ္မႈဆိုင္ရာ က်င့္ထုံးဥပေဒ ပုဒ္မ ၅၄၀ အရ ရုံးေခၚသက္ေသအျဖစ္ တရားရုံး၏ ဆင္ျခင္တုံတရား ႏွင့္အညီ ေခၚယူစစ္ေဆး ပိုင္ခြင့္ ရွိသလိုမ်ိဳးပါပဲ၊ တရားမမႈေတြမွာလည္း ရုံးေခၚသက္ေသ ေခၚယူစစ္ေဆး ပိုင္ခြင့္ရွိေၾကာင္းကို တရားမက်င့္ထုံး ဥပေဒ အမိန္႔ ၁၆၊ နည္းဥပေဒ ၁၄ မွာ ေအာက္ပါအတုိင္း အတိအလင္း ျပ႒ာန္းထားပါတယ္။"တရားရုံးသို႔ လာေရာက္ျခင္း၊ ေရာက္ရွိျခင္းတို႔ႏွင့္ စပ္လ်ဥ္းသည့္ တရားမက်င့္ထုံး ဥပေဒပါ ျပ႒ာန္းခ်က္မ်ား ႏွင့္လည္းေကာင္း၊ တည္ဆဲဥပေဒ တစ္ရပ္ရပ္ႏွင့္ လည္းေကာင္း မဆန္႔က်င္ေစဘဲ တရားရုံးသည္ အမႈတြင္ အမႈသည္တစ္ဦး မဟုတ္ေသာ၊ ထို႔ျပင္ အမႈသည္တစ္ဦးက သက္ေသအျဖစ္ ေခၚယူျခင္းလည္း မျပဳေသာ သူတစ္ဦးဦးကို စစ္ေဆးရန္ လိုအပ္သည္ဟု မည္သည့္အခါမဆို ထင္ျမင္လွ်င္ ခ်ိန္းဆိုေသာ ရက္တြင္ သက္ေသခံရန္ျဖစ္ေစ၊ ထိုသူ၏ လက္၀ယ္ရွိေသာ စာခ်ဳပ္စာတမ္း တစ္ခုခုကို တင္ျပရန္ ျဖစ္ေစ မိမိသေဘာအေလ်ာက္ ထိုသူကို သက္ေသအျဖစ္ ဆင့္ေခၚေစႏိုင္သည့္အျပင္၊ ထိုသူကို သက္ေသအျဖစ္ စစ္ေမးျခင္း ေသာ္လည္းေကာင္း၊ အဆိုပါ စာခ်ဳပ္စာတမ္းကို တင္ျပေစျခင္း ေသာ္လည္းေကာင္း ျပဳႏိုင္သည္။"
ဒီနည္းဥပေဒအရ တရားရုံးက ဘယ္အဆင့္မွာမဆို အမႈသည္လည္း မဟုတ္၊ သက္ေသလည္း မဟုတ္သူ တစ္ဦးဦးကို အမႈအတြက္ ေခၚယူစစ္ေဆးဖို႔ လိုအပ္မယ္လို႔ ထင္ျမင္ရင္ ရုံးေခၚသက္ေသအျဖစ္ ဆင့့္ေခၚၿပီး စစ္ေဆးျခင္း ျပဳႏိုင္ေၾကာင္း နဲ႔ ထိုသူ႕ လက္၀ယ္မွာရွိတဲ့ စာခ်ဳပ္စာတမ္း တစ္ရပ္ရပ္ကိုလည္း တင္ျပေစဖို႔ ဆင့္ေခၚတင္ျပေစျခင္းမ်ိဳး ျပဳႏိုင္တယ္ဆိုတာကို ေလ့လာေတြ႕ရွိရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီနည္းဥပေဒ အရ တရားရုံးေတြကို အပ္ႏွင္းထားတဲ့ အာဏာမွာ ဆင္ျခင္တုံတရားျဖင့္ က်င့္သုံးရမည့္ အာဏာ ( Discretionary Power ) ျဖစ္ေၾကာင္း၊ Discretion ဆိုရာမွာ တရားစီရင္ထုံးမ်ား အတိုင္း လိုက္နာ ဆုံးျဖတ္ရတဲ့ ( Jusicial Discretion ) ကို ဆိုလိုျခင္း ျဖစ္ေၾကာင္း၊ အမႈသည္တစ္ဘက္က တမင္သက္သက္ ရည္ရြယ္ခ်က္နဲ႔ ျဖစ္ေစ၊ ေပါ့ေလ်ာ့မႈေၾကာင့္ ျဖစ္ေစ သက္ေသတစ္ဦးအား စစ္ေဆးဖို႔ ခ်န္ထားျခင္း/ က်န္ရွိျခင္းေတြကို ကုစားႏိုင္ရန္အတြက္ ဒီအာဏာကို အသုံးမျပဳႏိုင္ေၾကာင္း Mulla ေရးသားတဲ့ The Court of Procedure မွာ ေဖာ္ျပပါရွိတယ္လို႔ ေလ့လာမွတ္သားရပါတယ္။
ဒီလို ရုံးေခၚ သက္ေသအျဖစ္ စစ္ေဆးရန္ ဆင့္ေခၚလွ်င္ အဆိုပါသက္ေသဟာ ရုံးခ်ိန္းရက္မွာ လာေရာက္ရမွာ ျဖစ္ၿပီး၊ စာခ်ဳပ္စာတမ္းကို တင္ျပေစရန္ ဆင့္ေခၚတာမ်ိဳး ဆိုရင္ေတာ့ ၄င္းသူကိုယ္တိုင္ ျဖစ္ေစ၊ အျခားသူ တစ္ဦးဦးကို ျဖစ္ေစ ေစလႊတ္ၿပီး ထိုစာခ်ဳပ္စာတမ္းကို တင္ျပေစႏိုင္တယ္ ဆုိတဲ့အေၾကာင္းကိုလည္း တရားမက်င့္ထုံး ဥပေဒ အမိန္႔ ၁၆၊ နည္းဥပေဒ ၁၅ မွာ ဆက္လက္ ျပ႒ာန္းထားပါတယ္။
တရားရုံးမ်ားလက္စြဲ အပိုဒ္ ၁၄၆ မွာ တရားရံုးက အမိန္႔ ၁၆၊ နည္းဥပေဒ ၁၄ အရ သက္ေသကို ဆင့္ေခၚတဲ့အခါ တရားရုံးသည္ မည္သည့္အက်ိဳးငွာ ထိုသက္ေသကို ဆင့္ေခၚေၾကာင္း ဆုံးျဖတ္ရမယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ အမိန္႔ဆင့္စာ ထုတ္ဆင့္တဲ့အတြက္ ဆင့္စာခႏွင့္ သက္ေသစရိတ္ မ်ားကို ထိုသူက ေပးေစရန္ တရားရုံး၏ သေဘာအတိုင္း ေတာင္းဆိုႏိုင္တယ္လို႔လည္း ျပဆိုထားတာကို ေတြ႕ရပါတယ္။ တရားရုံးခ်ဳပ္ရဲ႕ စီရင္ခ်က္ တစ္ခုကို ေလ့လာႏိုင္ဖို႔ တင္ျပေပးလိုက္ပါတယ္ __
* တရားရုံးက အခ်င္းျဖစ္ပစၥည္းကို ၾကည့္ရႈစစ္ေဆးၿပီး လိုအပ္သည့္ ပုဂၢိဳလ္တို႔ကို ရုံးေခၚသက္ေသ အျဖစ္ အမိန္႔ ၁၆၊ နည္းဥပေဒ ၁၄ အရ ေခၚယူစစ္ေဆးခြင့္ ရွိသည္။ ထိုသို႔ စစ္ေဆးျခင္းကို အမႈသည္တို႔က ကန္႔ကြက္ခြင့္ မရွိ။ ( ဦးေက်ာ္ေဇာ (ခ) ဦးေတာေဇာ္ ႏွင့္ မစိုးရီ (ခ) မျမင့္ျမင့္ခိုင္ ပါ(၄)၊ တရားမ ျပင္ဆင္မႈ အမွတ္- ၅၁၆/၁၉၉၂၊ (၂၈-၇-၁၉၉၃) )။
* ျပန္ ေခၚ သက္ ေသ
ျပစ္မႈဆိုင္ရာ အမႈေတြမွာ စြဲခ်က္မတင္မီက စစ္ေဆးခ့ဲျပီးတဲ့ တရားလိုျပ သက္ေသေတြကို ျပစ္မႈဆိုင္ရာ က်င့္ထုံးဥပေဒ ပုဒ္မ ၂၅၆(၁)အရ ျပန္ေခၚသက္ေသအျဖစ္ ျပန္လည္ေခၚယူ စစ္ေဆးႏိုင္ခြင့္ ရွိသလိုပဲ၊ တရားမမႈေတြမွာလည္း အမႈရဲ႕ မည္သည့္အဆင့္မွာမဆို ျပန္ေခၚသက္ေသ ေခၚယူစစ္ေဆးခြင့္ ရိွေၾကာင္း တရားမက်င့္ထုံး ဥပေဒ အမိန္႔ ၁၈၊ နည္းဥပေဒ ၁၇ မွာ ေအာက္ပါအတိုင္း ျပ႒ာန္းထား ပါတယ္ __"တရားရုံးသည္ အမႈ၏ မည္သည့္အဆင့္တြင္မဆို စစ္ေဆးၿပီးေသာ သက္ေသ တစ္ဦးဦးကို ျပန္ေခၚ၍ သင့္သည္ထင္ျမင္ေသာ ေမးခြန္းမ်ားကို ၄င္းအား (သက္ေသခံအက္ ဥပေဒႏွင့္ မဆန္႔က်င္ေစဘဲ) ေမးျမန္းႏိုင္သည္။"
ဒီနည္းဥပေဒအရ အပ္ႏွင္းထားတဲ့ အာဏာကို တရားရုံးက ၄င္း၏သေဘာအေလ်ာက္ ( Suomotu or of its own montion ) က်င့္သုံးႏိုင္သကဲ့သို႔ အမႈသည္ တစ္ဦးဦးရဲ႕ ေလွ်ာက္ထားခ်က္ အရလည္း က်င့္သုံးႏိုင္ေၾကာင္း Mulla ရဲ႕ The Code of Civil Procedure မွာ ရွင္းလင္းေဖာ္ျပ ပါရွိတယ္လို႔ မွတ္သားရပါတယ္။
ဒီနည္းဥပေဒရဲ႕ သေဘာကို ဆရာႀကီး ဦးျမ ရွင္းျပရာမွာ -- ဒီနည္းဥပေဒအရ လုပ္ပိုင္ခြင့္ဟာ က်ယ္ျပန္႔လို႔ တရားရုံးရဲ႕ သေဘာအတိုင္း က်င့္သုံးရန္ လုပ္ပိုင္ခြင့္ ျဖစ္ေၾကာင္း၊ သို႔ရာတြင္ ထူးျခားတဲ့ အေျခအေနမ်ိဳး မွာသာ က်င့္သုံးရန္ ျဖစ္ေၾကာင္း၊ တရားလိုက စစ္ေဆးေသာ သက္ေသကို တရားရုံးရဲ႕ ခြင့္ျပဳခ်က္မရဘဲ တရားၿပိဳင္က ျပန္လည္ေခၚယူ စစ္ေဆးျခင္း မျပဳႏိုင္ေၾကာင္း၊ ျပန္ေခၚသက္ေသကို တရားရုံးက စစ္ေဆး ေမးျမန္းႏိုင္ေၾကာင္း၊ တရားရုံးရဲ႕ ေမးျမန္းခ်က္ေတြနဲ႔ စပ္လ်ဥ္းလို႔ ရုံးခြင့္ျပဳခ်က္ မရဘဲ ျပန္လွန္စစ္ေမးခြင့္ မရွိေၾကာင္း ရွင္းျပထားတာကို ေတြ႕ရွိ မွတ္သားရပါတယ္။ စီရင္ထုံးေတြကိုလည္း ဆက္လက္ ေလ့လာၾကည့္ၾကရေအာင္ပါ __
* အမိန္႔ ၁၈၊ နည္းဥပေဒ ၁၇ အရ တရားရုံးသည္ အမႈ၏ မည္သည့္အဆင့္၌မဆို စစ္ေဆးၿပီး သက္ေသကို ျပန္လည္ဆင့္ေခၚၿပီး သင့္သည္ ထင္ျမင္ေသာ ေမးခြန္းမ်ားကို ေမးျမန္းခြင့္ ရွိသည္။ အမႈစစ္ တရားရုံး၏ ဤစီရင္ပိုင္ခြင့္မွာ တရားရံုံး၏ ဆင္ျခင္တုံတရားျဖင့္ က်င့္သုံးရသည့္ စီရင္ပိုင္ခြင့္ မ်ိဳးျဖစ္ရာ ယင္းအမိန္႔မွာ တရားမွ်တမႈ ဆိုင္ရာ ဆင္ျခင္သုံးသပ္မႈမ်ားက၊ သို႔မဟုတ္ ဥပေဒ ျပ႒ာန္းခ်က္ တစ္ရပ္ရပ္က ေထာက္ခံျခင္း မရွိသည့္ အမိန္႔ မဟုတ္လွ်င္ ေသာ္လည္းေကာင္း၊ မွန္ကန္ေအာင္ တည့္မတ္ မေပးေသာ္လည္း တရားမွ်တမႈ ကင္းမဲ့ျခင္း ျဖစ္ေပၚေစမည္ မဟုတ္လွ်င္ ေသာ္လည္းေကာင္း တရားလႊတ္ေတာ္ သည္ ၄င္း၏ ျပင္ဆင္မႈ အာဏာမ်ားကို က်င့္သုံးမည္ မဟုတ္ေပ။ ( ေအ၊အက္စ္၊ေအ မဂ်စ္ (ခ) ကိုလူ ႏွင့္ ပီ၊ေအ၊အယ္လ္ အလာမဲလူး အခ်ီး ၊ ၁၉၄၈၊ မတစ၊ စာ-၆၇၂) ။
* အမႈသည္ တစ္ဘက္ဘက္က ျပန္ေခၚသက္ေသ အျဖစ္ ေခၚယူ စစ္ေဆးေပးရန္ တင္ျပ ေတာင္းဆိုခ်က္ အေပၚတြင္လည္း တရားရုံးက သေဘာအေလ်ာက္ ဤလုပ္ပိုင္ခြင့္ကို က်င့္သုံး ႏိုင္သည္။ ( မာဒူဘိုင္ ႏွင့္ အမ္သာလာ၊ ၁၉၄၇၊ ဘုံေဘ၊ စာ-၁၅၆) ။
တရားမမႈေတြမွာ ရုံးေခၚသက္ေသ နဲ႔ ျပန္ေခၚသက္ေသ ေခၚယူစစ္ေဆးႏိုင္ ခြင့္ဆိုင္ရာမ်ားကို ေလ့လာမွတ္သား မိသေလာက္ ျပန္လည္မွ်ေ၀ ေပးျခင္းသာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဥပေဒပညာကို ေလ့လာလိုက္စား တန္ဖိုးထားၾကသူတို႔ အတြက္ အနည္းငယ္မွ်ပင္ အက်ိဳးျဖစ္ထြန္းမည္ ဆိုပါလွ်င္ ကြ်န္ေတာ္ ေလ့လာရွာမွီး မွ်ေ၀ရက်ိဳး နပ္ၿပီဟု ခံယူမိပါတယ္။ စာေရးျခင္းအေပၚ ၀ါသနာထုံလို႔၊ (လုပ္ငန္းတာ၀န္မ်ား ၾကားကပဲ) စာေရးသားေနရင္းက စာနဲ႔ အၿမဲမျပတ္ ထိေတြ႕ခြင့္ရေန တဲ့အတြက္ စာဖတ္သူ ညီအစ္ကို ေမာင္ႏွမမ်ားကို အစဥ္ ေက်းဇူးတင္လ်က္ ရွိပါေၾကာင္း ဤေနရာမွ မွတ္တမ္းတင္အပ္ ပါတယ္ ခင္ဗ်ာ။
ပ ညာ ျပည့္ ၀ ၊ ႏွ လုံး လွ ၾက ပါ ေစ ။
လႊမ္းမိုးေအာင္ (တရားေရး)
