ေခ်လႊာ ေရးသားရာတြင္ ေအာက္ေဖာ္ျပပါအတိုင္း လိုက္နာ က်င့္သုံးရမည္။
(၁) ေခ်လႊာ၏ေခါင္းစီးတြင္ အဆိုလႊာေခါင္းစီးအတိုင္း တရား႐ုံး အမည္၊ ခုႏွစ္၊ တရားမႀကီးမႈအမွတ္၊ တရားလို၊ တရားၿပိဳင္တို႔၏ အမည္၊ သိသာရန္ ေဖာ္ျပခ်က္ႏွင့္ ေနရပ္လိပ္စာတို႔ကို ေဖာ္ျပရသည္။
(အမိန႔္ ၆၊ နည္း ၃ ႏွင့္ တရားမက်င့္ထုံးဥပေဒ ေနာက္ဆက္တြဲ(က) ပုံစံ)
တရားၿပိဳင္က ေခ်လႊာတြင္ မိမိ၏လိပ္စာကို ေဖာ္ျပ႐ုံျဖင့္မၿပီး၊ မိမိထံ ဆင့္ဆိုရန္အတြက္ အမိန႔္ ၅၊ နည္း ၂၀-က(၂)အရ လိပ္စာတင္သြင္းသည့္ သီးျခားေလွ်ာက္လႊာတင္ျပရန္ လိုသည္။
(၂) တရားလိုျဖစ္ေစ၊ တရားၿပိဳင္ျဖစ္ေစ အ႐ြယ္မေရာက္ေသးသူ ျဖစ္လွ်င္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ စိတ္မႏွံ႕သူတစ္ဦးျဖစ္လွ်င္ေသာ္လည္းေကာင္း ထိုသို႔ျဖစ္ေၾကာင္း ေဖာ္ျပေပးရမည္။
(အမိန႔္၇၊ နည္း၁ (ဃ))
(၃) ေခ်လႊာပါစာပိုဒ္မ်ားသည္ တိုတိုတုတ္တုတ္ႏွင့္ လိုရင္းအခ်က ပါရမည္။ ေခ်လႊာေရးသားရာ၌ စာပိုဒ္မ်ားခြဲ၍ စာပိုဒ္အသီးသီးကို အမွတ္စဥ္ တပ္ရမည္။ အခ်င္းျဖစ္ကိစၥႏွင့္ မသက္ဆိုင္သည့္အခ်က္ကို ဖယ္ထုတ္ရမည္။
(အမိန႔္ ၆၊ နည္း ၂)၊
(တရား႐ုံးမ်ားလက္စြဲအပိုဒ္-၁၁၉)
(င) ေခ်လႊာေရးရာတြင္ အေရးပါေသာ အေၾကာင္းအခ်က္မ်ားကိုသာ ေဖာ္ျပရၿပီး သက္ေသခံခ်က္မ်ားကို ေဖာ္ျပျခင္း မျပဳရ။
(အမိန႔္ ၆၊ နည္း ၂)
(၅) ရက္စြဲ၊ ေငြေၾကးပမာဏႏွင့္ ကိန္းဂဏန္းတို႔ကို စာသားျဖင့္ မေဖာ္ျပဘဲ ဂဏန္းျဖင့္ ေဖာ္ျပရမည္။
(အမိန႔္ ၆၊ နည္း ၂)
(၆) အလြဲေျပာဆိုျခင္း၊ လိမ္လည္ျခင္း၊ ယုံၾကည္အပ္ႏွံမႈ ေဖာက္ဖ်က္ျခင္း၊ တမင္ပ်က္ကြက္ျခင္း၊ မေလ်ာ္ၾသဇာသုံးျခင္း တစ္ရပ္ရပ္ေၾကာင့္ စြဲဆိုမႈႏွင့္ အျခားေသာ အမႈမ်ားတြင္ ေဖာ္ျပပါ ေနာက္ဆက္တြဲ (က)ပါ ပုံစံမ်ားတြင္ ဥပမာအျဖစ္ ေဖာ္ျပထားသည္ထက္ အမႈအေလ်ာက္ အခ်က္အလက္မ်ား ျပည့္ျပည့္စုံစုံ ေဖာ္ျပရမည့္အျပင္ လိုအပ္ပါက ရက္စြဲႏွင့္ အေသးစိတ္အခ်က္အလက္မ်ား ေဖာ္ျပရမည္။
(အမိန႔္ ၆၊ နည္း ၄ ႏွင့္ ၅)
(၇) အမႈမစြဲမီက အခ်င္းျဖစ္ကိစၥႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း၍ လိုအပ္ေသာ လုပ္ေဆာင္ခ်က္၊ အေျခအေန၊ အျဖစ္အပ်က္တို႔ကို ထင္ရွားစြာ ေဖာ္ျပရမည့္အျပင္ ထိုကိစၥအတြက္ အခိုင္အမာျပေဆာင္႐ြက္ခဲ့ေၾကာင္းကိုလည္း ေခ်လႊာတြင္ သေဘာသက္ေရာက္ေစရန္ ေဖာ္ျပရမည္။
(အမိန႔္ ၆၊ နည္း ၆)
(၈) ပဋိညာဥ္ႏွင့္စပ္လ်ဥ္း၍ ျငင္းဆိုပါက ပဋိညာဥ္ မျပဳလုပ္ပါဟု သာမန္အားျဖင့္ ျငင္းဆို၍ မလုံေလာက္။ ပဋိညာဥ္ပါ အခ်က္မ်ား မမွန္ကန္ေၾကာင္း၊ တရားမဝင္ေၾကာင္း အတိအလင္း ျငင္းဆိုရမည္။
(အမိန႔္ ၆၊ နည္း ၈)
(၉) စာခ်ဳပ္စာတမ္းႏွင့္ပတ္သက္၍ စာခ်ဳပ္စာတမ္းပါ လိုရင္းအခ်က္ကိုသာ ေဖာ္ျပရၿပီး စာခ်ဳပ္ပါအခ်က္အားလုံး အက်ယ္ေဖာ္ျပရန္ မလို။
(အမိန႔္ ၆၊ နည္း ၉)
(၁ဝ) တစ္ဦးတစ္ေယာက္၏ မသမာစိတ္၊ လိမ္လည္လိုစိတ္၊ အစိတ္ သို႔မဟုတ္ အျခားစိတ္အေျခအေန ေဖာ္ျပရန္ လိုသည့္အခါ မည္သို႔ စိတ္အေျခအေနရွိသည္ကို ပတ္ဝန္းက်င္ အေၾကာင္းမ်ား မေဖာ္ျပဘဲ ျဖစ္ေပၚေနသည့္ စိတ္အေျခအေန ကို တိုက္ရိုက္ေဖာ္ျပလွ်င္ လုံေလာက္သည္။
(အမိန႔္ ၆ နည္း ၁၀)
(၁၁) အမႈျဖစ္ကိစၥႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း၍ အမႈသည္အခ်င္းခ်င္း တစ္ဘက္ႏွင့္တစ္ဘက္ စာအတန္တန္အလီလီ အျပန္အလွန္ေပးစာမ်ား၊ ေျပာဆိုမႈမ်ား၊ ပတ္ဝန္းက်င္အေၾကာင္းျခင္းရာမ်ားအရ သြယ္ဝိုက္၍ ပဋိညာဥ္ သို႔မဟုတ္ ဆက္ဆံမႈျဖစ္လာျခင္းကို အေၾကာင္းျပဳရာ၌ ယင္းတို႔ကို အေသးစိတ္ေဖာ္ျပရန္ မလိုဘဲေယဘုယ်ၿခဳံငုံေဖာ္ျပလွ်င္ လုံေလာက္သည္။ အဆိုပါပဋိညာဥ္၊ သို႔မဟုတ္ ဆက္ဆံမႈသည္ တစ္ခုထက္ပို၍ ရွိေနၿပီး တစ္ခုမဟုတ္ တစ္ခုကို အားကိုးအားထားျပဳလိုပါက ႏွစ္ခြေဖာ္ျပနိုင္သည္။
(အမိန႔္ ၆၊ နည္း ၁၂)
(၁၂) တစ္ဘက္အမႈသည္က မျငင္းဆိုေသာ အခ်က္ႏွင့္ တစ္ဘက္အမႈသည္က သက္ေသျပရန္ တာဝန္ရွိသည့္အခ်က္မ်ားကို ေခ်လႊာတြင္ ေဖာ္ျပရန္ မလို။
(အမိန႔္ ၆၊ နည္း ၁၃)
(၁၃) ေခ်လႊာတြင္ မလိုအပ္ေသာ၊ အသေရပ်က္ေစေသာ၊ တရားမွ်တစြာစီရင္မႈကို ထိခိုက္ေစေသာ၊ အေႏွာင့္အယွက္ျဖစ္ေစေသာ သို႔မဟုတ္ ၾကန႔္ၾကာေစေသာ အခ်က္အလက္မ်ားမပါရွိေစရ။ ပါရွိလာပါက တရား႐ုံးက ထုတ္ပယ္ရန္၊ ျပင္ဆင္ရန္ အမိန႔္ခ်နိဳင္သည္။
(အမိန႔္ ၆၊ နည္း ၁၆)
(၁၄) ျငင္းဆိုခ်က္မွာ တိက်ရမည္။ ေယဘုယ်ဆန္ဆန္ မျငင္းဆိုရ။ ေဝ့လည္ေၾကာင္ပတ္ မျငင္းဆိုရ။ ေလ်ာ္ေၾကးကိစၥမွအပ ဝန္မခံသည့္ အခ်က္မ်ားကို တိတိက်က်ျငင္းရမည္။
(အမိန႔္ ၈၊ နည္း ၃၊ ၄၊ ၅)
(၁၅) တရားၿပိဳင္သည္ ေခ်လႊာတြင္ အမႈစြဲဆိုခြင့္မရွိေၾကာင္း၊ ဆိုလႊာ ပါ စြပ္စြဲသည့္ကိစၥမွာ ဥပေဒအရ ပ်က္ျပယ္ေသာ၊ ပ်က္ျပယ္ေစနိုင္ေသာကိစၥျဖစ္ေၾကာင္း ေဖာ္ျပရမည့္အျပင္ အဆိုလႊာတြင္ မပါေသာ္လည္း လိမ္လည္စြဲဆိုေၾကာင္း၊ ကာလစည္းကမ္းသတ္ ေက်ာ္လြန္ေၾကာင္း၊ စြန႔္လႊတ္ၿပီး၊ ေပးကမ္းၿပီး၊ ေဆာင္႐ြက္ၿပီးေၾကာင္း စသည္ျဖင့္ ခုခံေခ်ပခ်က္အရပ္ရပ္ကို ေဖာ္ျပရမည္။
(အမိန႔္ ၈၊ နည္း ၂)
(၁၆) ေခ်လႊာကို တင္သြင္းၿပီးေနာက္ အမိန႔္ ၆၊ နည္း ၁၇ အရ ျပင္ဆင္ျခင္းမဟုတ္ဘဲ မူလေခ်လႊာႏွင့္ မညီၫြတ္သည့္အခ်က္၊ သို႔မဟုတ္ ေခ်လႊာတြင္ မပါသည့္ အေၾကာင္းျပခ်က္အသစ္၊ စြပ္စြဲခ်က္အသစ္ တစ္ရပ္ရပ္ကို ထပ္မံတင္ျပျခင္း၊ ထည့္သြင္း ျခင္း မျပဳရ။
(အမိန႔္ ၆၊ နည္း ၇)၊ (အမိန႔္ ၈၊ နည္း ၈)
(၁၇) တရားၿပိဳင္သည္ သီးျခားကြဲျပားေသာ ခုခံေခ်ပခ်က္၊ သို႔မဟုတ္ ခုႏွိမ္ခ်က္အေပၚ အေျချပဳပါက ေခ်လႊာတြင္ ျဖစ္နိုင္သမွ် တသီးတျခား ကြဲကြဲျပားျပား ေဖာ္ျပရမည္။
(အမိန႔္ ၈၊ နည္း ၇ ႏွင့္ ၈)
(၁၈) ေငြရလိုေၾကာင္း စြဲဆိုေသာ တရားမမႈတြင္ တရားၿပိဳင္က တရားလိုထံမွ တရားဝင္ရရွိေသာ ေငြကို ခုႏွိမ္ရန္ ရွိက ေခ်လႊာတြင္ တိတိက်က်ေဖာ္ျပရမည္။
(အမိန႔္ ၈၊ နည္း ၆)
(၁၉) ခုႏွိမ္ခ်က္ပါေသာ ေခ်လႊာအေပၚ ေနာက္ဆက္တြဲေခ်လႊာ (Additional Written Statement) တင္ျပျခင္းမွအပ မည္သည့္ အဆိုအေခ်ကိဳမွ် တရား႐ုံး၏ ခြင့္ျပဳခ်က္မရရွိဘဲတင္သြင္းခြင့္မရွိ။ လိုအပ္လွ်င္ တရား႐ုံးက မည္သည့္အခ်ိန္တြင္မဆို ေနာက္ဆက္တြဲအဆိုအေခ် တင္သြင္းခြင့္ျပဳနိုင္သည္။
(အမိန႔္ ၈၊ နည္း ၉)
(၂၀) ေခ်လႊာတင္သြင္းရန္ ဆင့္ဆိုျခင္းခံရေသာ အမႈသည္တစ္ဦးဦးသည္ တရား႐ုံးက သတ္မွတ္သည့္အခ်ိန္အတြင္း တင္သြင္းရန္ ပ်က္ ကြက္ေသာအခါ တရား႐ုံးသည္ ၄င္းအမႈသည္အား အရႈံးေပးသည့္စီရင္ခ်က္ ခ်မွတ္နိုင္သည္။ သို႔မဟုတ္ ယင္းအမႈႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း၍ သင့္သည္ထင္ျမင္သည့္အမိန႔္ကို ခ်မွတ္နိုင္သည္။
(အမိန႔္ ၈၊ နည္း ၁၀)
(၂၁) ေခ်လႊာတြင္ တရားလိုကျဖစ္ေစ၊ နည္းလမ္းတက် လႊဲအပ္ထားေသာ တရားလို၏ အခြင့္ရကိုယ္စားလွယ္ကျဖစ္ေစ လက္မွတ္ေရးထိုးရသည္။ ေရွ႕ေနငွားရမ္းထားပါက ေရွ႕ေနကလည္း လက္မွတ္ထိုးရသည္။
(အမိန႔္ ၆၊ နည္း ၁၄)
(၂၂) ေခ်လႊာ၏ ေအာက္ေျခတြင္ “ဝန္ခံခ်က္” (Verification of Pleading) ဟူ၍ေရးၿပီး ေခ်လႊာပါ မည္သည့္အပိုဒ္သည္ ကိုယ္တိုင္သိရွိမွန္ကန္သည္ဟု ယုံၾကည္ေၾကာင္း၊ မည္သည့္အပိုဒ္သည္ သတင္းၾကားသိမွန္ကန္သည္ဟု ယုံၾကည္ေၾကာင္း၊ မည္သည့္ေန႕၊ မည္သည့္ ေနရာတြင္ ဝန္ခံလက္မွတ္ ေရးထိုးေၾကာင္း ေဖာ္ျပရသည္။
(အမိန႔္ ၆၊ နည္း ၁၅)
(၂၃) ေခ်လႊာ၊ ေလွ်ာက္လႊာအသီးသီး၏ လက္ဝဲဘက္နံေဘး၌ မည္သည့္စာကိုမွ် ေရးသားျခင္းမျပဳဘဲ လက္ဝဲဘက္နံေဘးတြင္ (၂)လက္မကြက္လပ္ ခ်န္လွပ္ထားရမည္။
(တရား႐ုံးမ်ားလက္စြဲ အပိုဒ္-၁၁၀၉)
(၂၄) အဆိုလႊာကဲ့သို႔ ေခ်လႊာတြင္ တရားၿပိဳင္ဘက္မွ မွီခိုအားထားျပဳသည့္ စာ႐ြက္စာတမ္းမ်ား၏စာရင္းကို ပူးတြဲတင္သြင္းရမည္။
(တရား႐ုံးမ်ားလက္စြဲ အပိုဒ္-၁၅၈)
(၂၅) အဆိုလႊာပါ စြပ္စြဲခ်က္အတိုင္း မွန္ကန္ေၾကာင္း ႏႈတ္ျဖင့္ေျဖာင့္ဆိုဝန္ခံပါက ႐ုံးခြန္ထမ္းေဆာင္ရန္ မလို။ ခုႏွိမ္ရန္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ျပန္လွန္စြဲေတာင္းျခင္းမျပဳဘဲ အမိန႔္ ၈၊ နည္း ၁ အရ တင္သြင္းသည့္ေခ်လႊာကို ပထမအႀကိမ္ အမႈမဆိုင္မီျဖစ္ေစ၊ ဆိုင္သည့္ေန႕တြင္ျဖစ္ေစ တင္သြင္းပါက ႐ုံးခြန္တံဆိပ္ေခါင္းကပ္ရန္ မလို။ ပထမအႀကိမ္ အမႈဆိုင္သည့္ေနာက္ပိုင္းရက္မ်ားတြင္ ေျဖာင့္ဆိုဝန္ခံလႊာ တင္ပါက ႐ုံးခြန္ /- က်ပ္ ကပ္ရသည္။ ခုႏွိမ္ရန္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ျပန္လွန္စြဲဆိုေတာင္းျခင္းေသာ္လည္းေကာင္းျပဳ၍ တင္သြင္းေသာ ေခ်လႊာတြင္ ခုႏွိမ္သည့္၊ ျပန္လွန္ေတာင္းဆိုသည့္တန္ဖိုးအေပၚ ႐ုံးခြန္တံဆိပ္ေခါင္းကပ္ရန္ လိုသည္။
(တရား႐ုံးမ်ားလက္စြဲ အပိုဒ္ ၉၅၊ ၉၆ ႏွင့္ ၁၅၀)
(႐ုံးခြန္အက္ဥပေဒဇယား-၁၊ အပိုဒ္-၁)
တရားၿပိဳင္သည္ မိမိေခ်ပလိုေသာ အေၾကာင္းျခင္းရာ၊ သို႔မဟုတ္ ဥပေဒျပႆနာႏွင့္ စပ္လ်ဥ္းေသာ အခ်က္အလက္အရပ္ရပ္ကို ေခ်လႊာတြင္ ေဖာ္ျပရန္ လိုသည္။
(ဦးသာခင္ႏွင့္ မတင္လွ၊ ၁၉၈၀၊ မတစ၊ ၆၅)
ပ်က္ကြက္လွ်င္ သက္ေသခံအေထာက္အထားအေပၚ အေျခခံေသာ ေခ်ပခ်က္အသစ္ကို အယူခံတြင္ ပထမဆုံးအႀကိမ္ တင္ျပခြင့္ျပဳမည္ မဟုတ္။
(ဦးေက်ာ္ဇံႏွင့္ ဦးေစာလွေအာင္၊ ၁၉၇၈၊ မတစ၊ ၈)
အမႈစြဲဆိုခြင့္မရွိေၾကာင္း ၫႊန္ျပေသာ အေၾကာင္းအခ်က္မ်ားကိုေခ်လႊာတြင္ ေဖာ္ျပရမည္။ သို႔ျဖစ္ရာ ေခ်လႊာ၌ ထုေခ်ျခင္းမျပဳေသာကိစၥကို ေနာက္ပိုင္းတြင္ အခြင့္အေရးတစ္ရပ္အေနျဖင့္ တင္ျပခြင့္မရွိ။
(ေအအိုင္အာ၊ ၁၉၂၆၊ ကာလကတၱား၊ ၆၂၅)
ဥပေဒျပႆနာသည္ အဆိုလႊာတြင္ မေပၚေပါက္ေသာ အေၾကာင္းျခင္းရာမ်ားႏွင့္ ဆက္ႏြယ္ေနလွ်င္ တရားၿပိဳင္သည္ နည္း ၂ အရ မိမိေခ်လႊာတြင္ ထိုျပႆနာကို ထုေခ်ရန္ တာဝန္ရွိသည္။ ပ်က္ကြက္လွ်င္ ထိုကိစၥကို ခြင့္ျပဳသင့္၊ မသင့္မွာ တရား႐ုံး၏ သေဘာအတိုင္း ျဖစ္သည္။
(လႊဲအပ္ပစၥည္းထိန္းဝန္ႏွင့္ မစၥစ္ေရးဘန္း၊ ၁၉၄ဝ၊ ရန္ကုန္၊ ၂၇၃)
အဆိုလႊာပါ အဆိုျပဳခ်က္မ်ားကို တရားၿပိဳင္က ဝန္ခံနိုင္သည္၊ သို႔မဟုတ္ ျငင္းဆိုနိုင္သည္။ ျငင္းလွ်င္ ရွင္းရွင္းလင္းလင္း ျပတ္ျပတ္သားသား ျငင္းရမည္။
(ေအအိုင္အာ၊ ၁၉၅၂၊ ေဂ်ႏွင့္ ေက ၂၉)
တရားလို၏ အဆိုျပဳခ်က္မ်ားကို ဝန္ခံျခင္းမျပဳပါဟူေသာ ေယဘုယ်ဆန္ဆန္ ေဖာ္ျပခ်က္သည္ မလုံေလာက္။
(ေအအိုင္အာ၊ ၁၉၄၉၊ အလာဟာဘတ္၊ ၁၇၃)
အမိန႔္ ၈၊ နည္း ၅ ၏ အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈမွာ တိတိက်က် ျငင္းဆိုျခင္းမျပဳလွ်င္ျဖစ္ေစ၊ ဝန္ခံျခင္းမျပဳေၾကာင္း ေဖာ္ျပျခင္းမရွိလွ်င္ျဖစ္ေစ အဆိုလႊာပါ စြပ္စြဲခ်က္မ်ားကို တရားလိုအေနျဖင့္ သက္ေသျပရန္ တာဝန္ရွိျခင္းမွ သက္သာရာ ရေစသည္။
( အိုင္အာ၊ ၁၉၅၅၊ အာသံ၊ ၁၀၂)
