(၁) ျပစ္မႈဆုိင္ရာဥပေဒ ႏွင္႔
(၂) တရားမဆုိင္ရာဥပေဒ ဟူ၍ ခဲြျခားထားေၾကာင္း ေတြ႔႐ွိရသည္။
ျပစ္မႈွဆုိင္ရာမႈခင္းမ်ားတြင္ ျပစ္မႈဆုိင္ရာက်င္႔ထံုးမ်ားသည္ အေရးႀကီး၍ ျပစ္မႈမ်ားစစ္ေဆးရာတြင္ လုိက္နာက်င္႔သံုးရသကဲ႔သုိ႔ တရားမမႈခင္းမ်ား တြင္လည္း တရားမက်င္႔ထံုးဥပေဒသည္ အေရးႀကီး၍ တရားမမႈမ်ားစစ္ေဆးရာတြင္ လုိက္နာက်င္႔သံုးရေပသည္။ ထုိက်င္႔ထံုးဥပေဒမ်ားကဲ႔သုိ႔ပင္ အေရးႀကီး၍ ျပစ္မႈႏွင္႔တရားမ မႈခင္းမ်ားစစ္ေဆးရာတြင္ လုိက္နာက်င္႔သံုးရေသာ က်င္႔ထံုးဥပေဒ
တစ္ရပ္မွာ သက္ေသခံ ဥပေဒ ျဖစ္သည္။
ဥပေဒတြင္
*ပင္မအရင္းခံဥပေဒမ်ား (Substantive Laws) ႏွင္႔
*က်င္႔ထံုးဥပေဒမ်ား (Procedural Laws) ဟူ၍
(၂)မ်ဳိး၊ (၂)စား႐ိွသည္တြင္ သက္ေသခံဥပေဒသည္ က်င္႔ထံုးဥပေဒသက္သက္ျဖစ္သည္။ တရားမမႈ မ်ားတြင္ျဖစ္ေစ၊ ျပစ္မႈဆုိင္ရာ အမႈမ်ားတြင္ျဖစ္ေစ မစပ္ဆိုင္ေသာ သက္ေသခံခ်က္မ်ားတင္သြင္းျခင္းမွကာ ကြယ္ရန္၊ အမွန္ကန္ဆံုးေသာ သက္ေသခံခ်က္မ်ား တင္သြင္းႏုိင္ရန္ႏွင္႔ တရားစီရင္ရာတြင္ တညီတၫြတ္ တည္းျဖစ္ေစရန္အတြက္ ျပဌာန္းထားျခင္းျဖစ္သည္။
စတင္ေရးဆဲြ၊ အတည္ျပဳျပဌာန္းျခင္း၊ ဆက္လက္လုိက္နာက်င္႔သံုးျခင္း။
ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ ျပဌာန္းလုိက္နာက်င္႔သံုးလွ်က္႐ိွေသာ သက္ေသခံဥပေဒသည္ အိႏၵိယႏုိင္ငံ၌ ၁၈၇၁ ခုႏွစ္တြင္ ေရးဆဲြခဲ႔သည္။ ၁၈၇၂ ခုႏွစ္၊ စက္တင္ဘာလ (၁) ရက္ေန႔တြင္ အတည္ျပဳျပဌာန္း သံုးစဲြသည္။
[ India Act I, 1872 (1st September 1872)]
ကုိလုိနီေခတ္ဦး ျမန္မာႏုိင္ငံကုိ အိႏၵိယ၏ ျပည္နယ္တစ္ခုအျဖစ္ ေပါင္းစပ္အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ႔သျဖင္႔
ျမန္မာ ႏုိင္ငံသည္လည္း ယင္းသက္ေသခံဥပေဒကုိ လုိက္နာက်င္႔သံုးခဲ႔ရသည္။ ၁၉၃၇ ခုႏွစ္တြင္ အိႏၵိယႏုိင္ငံႏွင္႔ ခဲြထြက္အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ႔ၿပီးေနာက္တြင္လည္း ယင္းသက္ေသခံဥပေဒသည္ ဆက္လက္ အာဏာတည္လွ်က္လုိက္နာက်င္႔သံုးခဲ႔သည္။
၁၉၄၈ ခုႏွစ္၊ ဇန္န၀ါရီလ (၄)ရက္ေန႔၌ ျမန္မာႏုိင္ငံသည္ လြတ္လပ္၍အခ်ဳပ္အျခာအာဏာပုိင္ေသာ ႏုိင္ငံတစ္ႏုိင္ငံ အျဖစ္ ရပ္တည္ႏုိင္ခဲ႔သည္။ လြတ္လပ္ေရးရၿပီးေနာက္တြင္လည္း ယင္းသက္ေသခံဥပေဒ ကုိပင္ ဆက္လက္က်င္႔သံုးခဲ႔ၿပီး ယခုထက္တုိင္ပင္ ဆက္လက္အာဏာတည္က်င္႔သံုးေနဆဲ ဥပေဒတစ္ရပ္ ျဖစ္သည္။
သက္ေသခံဥပေဒႏွင္႔ သက္ဆုိင္ျခင္း
သက္ေသခံဥပေဒပုဒ္မ (၁) တြင္ "ဤဥပေဒသည္ တရား႐ံုးတစ္ခုခု၌ စစ္ေဆးစီရင္ေသာ မႈခင္းအားလံုးႏွင္႔ျဖစ္ေစ တပ္မေတာ္ဆုိင္ရာ ဥပေဒတစ္ရပ္ရပ္ပါ ျပဌာန္းခ်က္မ်ားႏွင္႔ မဆန္႔က်င္သမွ် စစ္တရား႐ံုး တစ္ခုခု၌ စစ္ေဆးစီရင္ေသာ မႈခင္းအားလံုးႏွင္႔ျဖစ္ေစ သက္ဆုိင္ေစရမည္။ သုိ႔ရာတြင္ ဤဥပေဒသည္ တရားရံုးတစ္ခုခု သုိ႔မဟုတ္ အရာ႐ိွတစ္ဦးဦးထံတြင္ တင္သြင္းေသာ က်မ္းက်ိမ္လႊာမ်ား၊ ခံုသမာဓိလူႀကီးမ်ား ေ႐ွ႕ေမွာက္တြင္ စစ္ေဆးေသာမႈခင္းမ်ားႏွင္႔ မသက္ဆုိင္ေစရ" ဟုျပဌာန္းပါ႐ိွသည္။တပ္မေတာ္အက္ဥပေဒ ပုဒ္မ ၁၃၆ တြင္ "တပ္မေတာ္ဥပေဒပါ ျပဌာန္းခ်က္မ်ားႏွင္႔ မဆန္႔က်င္ေစ ဘဲ၊သက္ေသခံဥပေဒသည္ စစ္တရား႐ံုးတြင္ စစ္ေဆးစီရင္သၫ္႔ မႈခင္းကိစၥအားလံုးႏွင္႔ သက္ဆုိင္ေစရမည္" ဟူ၍လည္းျပဌာန္းထားေပသည္။ထုိ႔ေၾကာင္႔ သက္ေသခံဥပေဒသည္ တရား႐ံုးမ်ားႏွင္႔ စစ္တရားရံုးမ်ားတြင္ စံုစမ္းစစ္ေဆးေသာ အမႈအားလံုးႏွင္႔ သက္ဆုိင္သည္။ သုိ႔ရာတြင္္ ၾကည္း၊ ေရ၊ ေလ တပ္ဆုိင္ရာ အက္ဥပေဒအရ ဖဲြ႔စည္းတည္ ေထာင္ေသာ စစ္ခံု႐ံုးမ်ားႏွင္႔ စစ္ေဆးေသာ မႈခင္းမ်ားတြင္ တပ္မေတာ္ဆုိင္ရာ ဥပေဒတစ္ရပ္ရပ္ပါ ျပဌာန္းခ်က္မ်ားႏွင္႔ မဆန္႔က်င္သမွ်သာ သက္ဆုိင္မည္ျဖစ္ၿပီး၊ မည္သၫ္႔တရား႐ံုး (သုိ႔မဟုတ္) မည္သၫ္႔ အရာ႐ိွထံတြင္မဆုိ တင္သြင္းေသာ က်မ္းက်ိမ္လႊာမ်ားႏွင္႔၄င္း၊ ခံုသမာဓိလူႀကီးက စစ္ေဆးစီရင္သၫ္႔ အမႈ မ်ားႏွင္႔ေသာ္၄င္း၊ မသက္ဆုိင္။ ဤဥပေဒသည္ အထက္ပါႁခြင္းခ်က္မ်ားမွတပါး ျမန္မာႏုိင္ငံတစ္၀ွမ္းလံုး႐ိွ တရားစီရင္ေရး မႈခင္းကိစၥအရပ္ရပ္ႏွင္႔ သက္ဆုိင္သည္ကုိေတြ႔ရသည္။
သက္ေသခံဥပေဒ၏တန္ဖုိး
တရားစီရင္ေရး၏ အဓိကတာ၀န္သည္ အမွန္ကုိ ႐ွာေဖြေဖာ္ထုတ္ျခင္းပင္ျဖစ္သည္။ အမွန္ကုိေတြ႔႐ိွ ၿပီးမွ ဥပေဒႏွင္႔အညီ မွန္ကန္မွ်တစြာ ဆံုးျဖတ္ႏုိင္သည္။ အမွားေပၚတြင္ အေျခခံ၍ဆံုးျဖတ္လွ်င္ တရားမွ်တ မႈ မျဖစ္ႏုိင္ေခ်။ မတရားမႈသာျဖစ္ေပမည္။ ထုိ႔ေၾကာင္႔ က်င္႔ထံုး၊ သက္ေသခံဥပေဒ စသည္တုိ႔သည္ အမွန္ ကုိ ႐ွာေဖြရန္ နည္းလမ္းမ်ားျဖစ္သည္။ [တရားဥပေဒ အေထြေထြဗဟုသုတ (ေဒါက္တာေမာင္ေမာင္)]အမႈမ်ားကုိ သက္ေသခံခ်က္မ်ားအေပၚ မွီျငမ္းျပဳ၍ ဆံုးျဖတ္ရသည္။ သက္ေသခံခ်က္ဆုိရာ၌ တုိက္ ရုိက္ သက္ေသခံခ်က္ ပါ၀င္သကဲ႔သုိ႔ ပတ္၀န္းက်င္သက္ေသခံခ်က္လည္း ပါ၀င္သည္။ ျပင္ပ၌ အမႈမွန္သည္ မွားသည္ကုိ ထၫ္႔သြင္းမစဥ္းစားဘဲ ႐ံုးေ႐ွ႕ေမွာက္တြင္ ထြက္ဆုိေသာ သက္ေသခံမ်ားအေပၚတြင္ မူတည္၍ ၄င္းသက္ေသခံခ်က္မ်ားကုိ ခ်ိန္ဆၿပီး တရားခံအား အျပစ္ဒဏ္ခ်မွတ္ရသည္။ [ေမာင္ေ႐ႊ ႏွင္႔ ျပည္ေထာင္စု ျမန္မာႏုိင္ငံ ၁၉၆၀၊ မ-တ-စ၊ စာ-၂၄၃ (တရားလႊတ္ေတာ္)]
မႈခင္းကုိ စစ္ေဆးရာတြင္ အခ်က္အလက္ အေၾကာင္းျခင္းရာတုိ႔ကုိ ျပၫ္႔စံုစြာ ေဖာ္ထုတ္၍ ပုိင္ႏုိင္ စြာ သံုးသပ္ဖုိ႔က အဓိကျဖစ္ေပသည္။ အခ်က္အလက္တုိ႔ကုိ အေျခမခံဘဲ လူ႔သေဘာျဖင္႔သာ မႈခင္းကုိ ဆံုးျဖတ္ႏုိင္သည္ မဟုတ္ေခ်။ တရား႐ံုးသည္ အခ်က္အလက္ အျပၫ္႔အစံုကုိ မွ်တမွန္ကန္စြာ ေဖာ္ထုတ္၍ သက္ဆုိင္ေသာ ဥပေဒတုိ႔ႏွင္႔ စပ္ဟပ္ၫွိႏႈိင္းကာ စီရင္ ဆံုးျဖတ္ရန္ ျဖစ္ေပသည္။ ထင္႐ွားေသာ အခ်က္ အလက္ႏွင္႔ ထင္႐ွားေသာ ဥပေဒတုိ႔ကုိ ေပါင္းကူးေပးျခင္းျဖင္႔ မွန္ကန္မွ်တေသာ အဆံုးအျဖတ္သည္ ေပၚထြန္းလာႏုိင္ေပသည္။ [ျပည္သူ႔တရား႐ံုးလက္စဲြ၊ စာေစာင္ (၁)၊ ျပစ္မႈဆုိင္ရာတရားစီရင္ေရး၊ အမွာစာမွ ေကာက္ႏႈတ္ခ်က္]
မႈခင္းကိစၥရပ္မ်ားတြင္ အမွားကုိဖယ္၊အမွန္ကုိစစ္ထုတ္၍ တရားမွ်တမႈကုိေဖာ္ေဆာင္ရသည္။ ထုိသုိ႔ အမွန္တရားေပၚေပါက္ေရးအတြက္ ေဖာ္ထုတ္ရာတြင္ တုိက္ရုိက္သက္ေသခံခ်က္မ်ား၊ ပတ္၀န္းက်င္ သက္ေသခံခ်က္မ်ားကုိ အေထာက္အထားျပဳရသည္။ သက္ေသခံအေထာက္အထားအျပၫ္႔အစံုကုိ မွ်တ မွန္ကန္စြာေဖာ္ထုတ္၍ သက္ဆုိင္ေသာဥပေဒတုိ႔ႏွင္႔ စပ္ဟပ္ၫိွႏႈိင္း စီရင္ဆံုးျဖတ္ရန္အတြက္ သက္ေသခံ ခ်က္မ်ားကုိ ရယူရာ၌ သက္ေသခံဥပေဒပါ ျပဌာန္းခ်က္မ်ားႏွင္႔အညီ လုိက္နာက်င္႔သံုး ေဆာင္႐ြက္ ၾကရသည္။ သက္ေသခံဥပေဒ၏ ျပဌာန္းခ်က္မ်ားသည္ တရားမွ်တမႈႏွင္႔ အမွန္တရားကုိ ရ႐ိွေစရန္ အဓိကအခန္းက႑မွ ပါ၀င္ေနသည္သာမက ယင္းျပဌာန္းခ်က္မ်ားကုိ တရား႐ံုးအေနျဖင္႔ လည္းေကာင္း၊ ေ႐ွ႕ေနေ႐ွ႕ရပ္မ်ား အေနျဖင္႔လည္းေကာင္း ေကာင္းစြာနားလည္သေဘာေပါက္ထားပါက မႈခင္းမ်ားကုိ အခ်ိန္မကုန္၊ လူမပန္း ဘဲ မွန္မွန္ႏွင္႔ ျမန္ျမန္ စစ္ေဆးစီရင္ႏုိင္ၾကမည္ျဖစ္၍ အလြန္အသံုး၀င္ အဖုိးတန္ေသာ ဥပေဒတစ္ရပ္ ျဖစ္ပါသည္။ သုိ႔ျဖစ္၍ သက္ေသခံဥပေဒ၏ အေရးပါပံုႏွင္႔ တန္ဘုိး႐ိွပံုကုိ သိ႐ိွၾကၿပီး ေကာင္းစြာနားလည္သေဘာေပါက္ေအာင္ ၾကိဳးစား၍ လုိက္နာက်င္႔သံုးႏုိင္ၾကေစလုိသည္။ ။
