ျမတ္မ်ိဳးလတ္
ဒီမုိကေရစီႏုိင္ငံတစ္ႏုိင္ငံတြင္ တရားဥပေဒစုိမုိးမႈ (Rule of Law ) သည္ လြန္စြာအေရးႀကီးေၾကာင္း ဒီမုိ ကေရစီႏုိင္ငံဆီသုိ႔ ဦးေဆာာင္ကာပုံေဖာ္ေလွ်ာက္လွမ္းေနသူမ်ားအၾကား ေျပာဆုိေနၾကသည္ကုိ ၾကားရပါသည္။ သုိ႔ရာတြင္ တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာလြတ္လပ္မႈ(Independence of Judiciary) မရွိဘဲႏွင့္ တရားဥပေဒ စုိးမုိးမႈ(Rule of Law) ကုိ ျပည့္ျပည့္၀၀ ပုံေဖာ္ႏုိင္မည္မဟုတ္ေပ။ ထုိ႔ေၾကာင့္လည္း ဒီမုိကေရစီစနစ္ကုိ အတုိင္းအတာတစ္ခုအထိ ပုံေဖာ္သြန္းထုထားႏုိင္ေသာႏုိင္ငံႀကီးမ်ားမွာ တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာလြတ္လပ္မႈရွိေအာင္ စနစ္တက်စီမံ ေဆာင္ရြက္ ထားၾကသည္ကုိ ေတြ႔ျမင္ၾကရမည္ျဖစ္ပါသည္။
ယင္းသုိ႔ တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာ လြတ္လပ္မႈရွိေစရန္ စီမံေဆာင္ရြက္ၾကရာတြင္ အဓိကအေရးပါေသာ လုိအပ္ခ်က္မ်ားႏွင့္ပတ္သက္၍ ေဆြးေႏြးတင္ျပလုိပါသည္။ ႏုိင္ငံတစ္ႏုိင္ငံ၏တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာလြတ္လပ္မႈ ရရွိေရးအတြက္ အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ရြက္ရန္လိုအပ္သည့္ အေျခခံစံအခ်က္(၂၀)ကုိ ကုလသမဂၢအဖြဲ႕ႀကီး က ၁၉၈၅- ခုႏွစ္တြင္ က်င္းပျပဳလုပ္ခဲ့သည့္ ညီလာခံတစ္ခုတြင္ ခ်မွတ္ထားခဲ့ပါသည္။ အဆုိပါညီလာခံမွာ ၁၉၈၅-ခု ႏွစ္၊ ၾသဂုတ္လ(၂၆) ရက္ေန႔မွ စက္တင္ဘာလ(၆)ရက္အထိ အီတလီႏုိင္ငံ၊ မီလန္ၿမဳိ႕တြင္ က်င္းပျပဳလုပ္ခဲ့သည့္ ျပစ္မႈက်ဴးလြန္သူမ်ားကုိ အေရးယူေဆာင္ရြက္ျခင္းႏွင့္ ျပစ္မႈမ်ားကုိ ႀကဳိတင္ ကာကြယ္ျခင္းဆုိင္ရာ ခုနစ္ႀကိမ္ေျမာက္ ကုလသမဂၢညီလာခံ (The Seventh United Nations Congress on Prevention of Crime and the Treatment of Offenders) ပင္ျဖစ္ပါသည္။ ယင္းညီလာခံတြင္ ခ်မွတ္ထားခဲ့ၿပီး အဖြဲ႕၀င္ႏုိင္ငံမ်ားလုိက္နာ အေကာင္အထည္ ေဖာ္ေဆာင္ရြက္ရမည့္ အေျခခံလုိအပ္ခ်က္စံမ်ားမွာ ေအာက္ပါ အတုိင္း ျဖစ္ပါသည္-
၁။ တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာလြတ္လပ္မႈကုိ ႏုိင္ငံေတာ္က အာမခံရေပးထားရမည္ျဖစ္ၿပီး ႏုိင္ငံ၏ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒတြင္ ထည့္သြင္း၍ျဖစ္ေစ၊ သီးျခားဥပေဒျပဌာန္း၍ျဖစ္ေစ ကာကြယ္ေပးရေပမည္။ ထုိ႔အျပင္ ႏုိင္ငံ၏အစုိးရယႏၱယားႏွင့္ အျခားေသာအဖြဲ႔အစည္းမ်ားအားလုံးက တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာ လြတ္လပ္မႈကုိေလးစား လုိက္နာၾကရန္ တာ၀န္ရွိသည္။
၂။ တရားစီရင္ေရးအဖြဲ႕အေနျဖင့္ အမႈမ်ားၾကားနာ၍စီရင္ခ်က္မ်ားခ်မွတ္ရာတြင္ အမႈတြင္ေပၚေပါက္ေသာ အခ်က္အလက္မ်ားအေပၚအေျခခံၿပီး ျပဌာန္းဥပေဒမ်ားႏွင့္အညီ မွ်မွ်တတ သမာသမတ္က်က်ျဖင့္ ဆုံးျဖတ္ရမည္။ ထုိသုိ႔ ဆုံးျဖတ္ရာတြင္ မည္သည့္အေၾကာင္းေၾကာင့္မွ် ၎တုိ႔၏ေဆာင္ရြက္မႈအေပၚ တစ္စုံတစ္ရာေသာ ကန္႔သတ္ ခ်က္မ်ား၊ မေလ်ာ္ၾသဇာသုံး၍ လႊမ္းမုိးမႈမ်ား၊ မက္လုံးေပးစည္းရုံးသိမ္းသြင္းမႈမ်ား၊ ဖိအားေပးၿခိမ္းေျခာက္မႈမ်ား သုိ႔မဟုတ္ ၀င္ေရာက္စြက္ဖက္မႈမ်ား တုိက္ရုိက္ျဖစ္ေစ၊ သြယ္၀ုိက္ေသာနည္းျဖင့္ျဖစ္ေစမရွိေစရ။
၃။ တရားစီရင္ေရးအဖြဲ႔တြင္ တရားစီရင္ေရးသေဘာသက္ေရာက္ေသာ ျပႆနာတုိင္းအတြက္ စီရင္ပုိင္ ခြင့္အာဏာရွိေစရမည္။ ထုိ႔ျပင္ ဥပေဒအရအပ္ႏွင္းထားေသာ စီရင္ပုိင္ခြင့္အတြင္း တင္ျပလာေသာျပႆနာအေပၚ တြင္လည္း သီးျခားစီရင္ဆုံးျဖတ္ခြင့္ရွိေစရမည္။
၄။ တရားစီရင္ေရးေဆာင္ရြက္မႈတြင္ မေလ်ာ္ကန္ေသာ အေၾကာင္းမဲ့၀င္ေရာက္ ျခယ္လွယ္မႈမ်ား မရွိေစ ရပါ။ ထုိ႔ျပင္ တရားရုံးမ်ား၏စီရင္ဆုံးျဖတ္မႈမ်ားသည္ ျပင္ဆင္မႈရုံး၏လက္ေအာက္ခံလည္း မျဖစ္ေစရပါ။ ဤမူ သေဘာတရားသည္ ဥပေဒႏွင့္အညီ တရားစီရင္ေရးအဖြဲ႕က ျပစ္ဒဏ္သက္ညွာေလွ်ာ့ေပ့ါေပးျခင္းႏွင့္ ျပင္ဆင္မႈ ဖြင့္လွစ္ျခင္းတုိ႔ကုိ ထိခုိက္မႈမရွိေစရ။
၅။ ဥပေဒႏွင့္အညီ ဖြဲ႕စည္းတည္ေထာင္ထားေသာ တရားရုံး၊ ခုံရုံးမ်ားတြင္ မည္သူမဆုိ တရားစြဲဆုိ အေရး ယူ ေဆာင္ရြက္ပုိင္ခြင့္ရွိေစရမည္။ ဥပေဒဆုိင္ရာလုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားကုိ စနစ္တက် ခ်မွတ္ေဆာင္ရြက္မႈ မရွိေသာ ခုံရုံးမ်ားတည္ေထာင္ကာ တရားရုံးမ်ား သုိ႔မဟုတ္ တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာ ခုံရုံးမ်ားေနရာတြင္ အစားထုိးေနရာယူ ေစျခင္းမ်ိဳးမရွိေစရ။
၆။ တရားစီရင္ေရးလြတ္လပ္မႈဆုိင္ရာအေျခခံမူမ်ားသည္ တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာ ေဆာင္ရြက္မႈမ်ား၊ မွ်မွ် တတေဆာင္ရြက္ျခင္းႏွင့္ အမႈသည္မ်ား၏ အခြင့္အေရးမ်ားကုိေလးစားျခင္း စသည္တုိ႔အေပၚ အာမခံခ်က္ေပးႏုိင္ ရေပမည္။
၇။ တရားစီရင္ေရးအဖြဲ႕အေနျဖင့္ ယင္း၏လုပ္ငန္းေဆာင္တာမ်ားကုိ ေကာင္းမြန္စြာ အေကာင္အထည္ ေဖာ္ေဆာင္ရြက္ႏုိင္ေရးအတြက္ လုံေလာက္ေသာေထာက္ပံ့မႈမ်ားကုိ စီမံေဆာင္ရြက္ေပးရန္ အဖြဲ႔၀င္ႏုိင္ငံတုိင္း၏ တာ၀န္ျဖစ္သည္။
၈။ အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာလူ႔အခြင့္အေရး ေၾကညာစာတမ္းႏွင့္အညီ တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာအဖြဲ႕၀င္မ်ား သည္ အျခားႏုိင္ငံသားမ်ားနည္းတူ လြတ္လပ္စြာထုတ္ေဖာ္ခြင့္၊ လြတ္လပ္စြာယုံၾကည္ခြင့္၊ လြတ္လပ္စြာဖြဲ႔စည္း ေဆာင္ရြက္ခြင့္ ၊ စုေ၀းခြင့္ စသည့္အခြင့္အေရးမ်ားရရွိေစရမည္။ သုိ႔ရာတြင္ ယင္းအေျခခံအခြင့္အေရးမ်ားကုိ က်င့္သုံးၾကရာတြင္ တရားသူႀကီးမ်ားသည္ မိမိရုံး၏ဂုဏ္သိကၡာကုိျဖစ္ေစ၊ မိမိ၏ သမာသမတ္က်စြာေဆာင္ရြက္မႈ ကုိျဖစ္ေစ၊ တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာလြတ္လပ္မႈကုိျဖစ္ေစ ထိခုိက္ေစႏုိင္ ေသာအျပဳအမူမ်ိဳးကုိ သတိျပဳေရွာင္ၾကဥ္ ၾကရမည္။
၉။ တရားသူႀကီးမ်ားသည္ မိမိတုိ႔၏အရည္အေသြး တုိးတက္ရာတုိးတက္ေၾကာင္းအတြက္ ျဖစ္ေစ၊ တရား စီရင္ေရးဆုိင္ရာလြတ္လပ္မႈကုိ ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ႏုိင္ရန္ျဖစ္ေစ တရားသူႀကီးအဖြဲ႕အစည္းမ်ား သုိ႔မဟုတ္ မိမိ တုိ႔စိတ္ပါ၀င္စားေသာ အျခားေသာအသင္းအဖြဲ႕မ်ားတြင္ လြတ္လပ္စြာပါ၀င္ခြင့္ သုိ႔မဟုတ္ မိမိကုိယ္တုိင္ လြတ္လပ္ စြာ ဖြဲ႔စည္းခြင့္ရွိေစရမည္။
၁၀။ တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာလုပ္ငန္းအတြက္ ေရြးခ်ယ္ထားသူမ်ားသည္ တစ္ဦးခ်င္းဆုိင္ရာ ဂုဏ္သိကၡာ ႏွင့္ အရည္အေသြးတုိ႔ရွိေနရမည့္အျပင္ ဥပေဒနယ္ပယ္တြင္ လုိအပ္ေသာေလ့လာသင္ယူ တတ္ေျမာက္မႈ သုိ႔မဟုတ္ ထူးခၽြန္မႈမ်ားရွိရန္လုိအပ္သည္။ တရားသူႀကီးမ်ားကုိေရြးခ်ယ္ခန္႔အပ္ရာတြင္ မည္သည့္နည္းစနစ္ကုိက်င့္သုံးသည္ ျဖစ္ေစ မရုိးမသားေရြးခ်ယ္ခန္႔အပ္မႈမ်ားမရွိရေလေအာင္ ကာကြယ္မႈေပးႏုိင္ရမည္။ ထုိသုိ႔ ေရြးခ်ယ္ၾကရာတြင္ မိမိ ႏုိင္ငံသားျဖစ္ရမည္႔လုိအပ္ခ်က္မွအပ က်ား၊မ၊ လူမ်ိဳး၊ အေသြး အေရာင္၊ဘာသာ ကုိးကြယ္မႈ ၊ ႏုိင္ငံေရး သုိ႔မဟုတ္ အျခားအျမင္၊ ဆင္းရဲခ်မ္းသာ၊ ေမြးဖြားမႈႏွင့္ အဆင့္အတန္း စသည္တုိ႔အေပၚ ခြဲျခား ေရြးခ်ယ္မႈမရွိေစရ။
၁၁။ တရားသူႀကီးတစ္ဦး၏ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္မႈသက္တမ္း၊ လြတ္လပ္မႈ၊ လုံၿခဳံမႈ၊ လုံေလာက္ေသာ လုပ္ခလစာ၊ ေလ်ာ္ညီေသာ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ရမႈအဆင့္အတန္း၊ ပင္စင္ခံစားခြင့္ႏွင့္ တာ၀န္မွအနားယူရမည့္ ကာလတုိ႔ကုိ ဥပေဒျဖင့္ သတ္မွတ္ျပဌာန္းေပးရမည္။
၁၂။ ခန္႔အပ္တာ၀န္ေပးထားေသာ တရားသူႀကီးတြင္ျဖစ္ေစ၊ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမွာက္ထားေသာ တရား သူႀကီးတြင္ျဖစ္ေစ ဥပေဒအရ ပင္စင္ယူသည့္ကာလအထိ သုိ႔မဟုတ္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ရမည့္ကာလ ကုန္ဆုံး သည္အထိ ၄င္းတုိ႔အတြက္ အာမခံခ်က္ရွိေသာ ကာလသက္တမ္းတစ္ခုရွိေနေစရမည္။
၁၃။ တရားသူႀကီးမ်ားအား ရာထူးတုိးျမွင့္ရာတြင္ ၄င္းတုိ႔တစ္ဦးခ်င္း၏ ဂုဏ္သိကၡာ၊ အေတြ႕အႀကဳံနွင့္ စြမ္းေဆာင္ရည္စသည့္ ဓမၼဒိဌာန္က်ေသာ အခ်က္အလက္မ်ားအေပၚအေျခခံကာ စဥ္းစားရမည္။
၁၄။တရားသူႀကီးတစ္ဦးအား အမႈမ်ားစစ္ေဆးစီရင္ရန္ တာ၀န္ေပးအပ္မႈသည္ ယင္းတာ၀န္ ထမ္းေဆာင္ ရာတရားရုံး၏ တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာစီမံခန္႔ခြဲမႈကိစၥရပ္သက္သက္မွ်သာျဖစ္သည္။
၁၅။ တရားစီရင္ေရးအဖြဲ႕သည္ အမ်ားျပည္သူႏွင့္ပတ္သက္ေသာေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ိဳးမွအပ လုပ္ငန္း ေဆာင္ရြက္မႈပုိင္းဆုိင္ရာ လွ်ဳိ႕၀ွက္ခ်က္မ်ားႏွင့္ သတင္းအခ်က္အလက္လုံၿခဳံမႈ ဆုိင္ရာကိစၥရပ္မ်ားတြင္ ေစာင့္စည္း ထိန္းသိမ္းရန္တာ၀န္ရွိသည္။ ထုိကဲ့သုိ႔ေသာကိစၥရပ္မ်ားႏွင့္ပတ္သက္၍ ၄င္းတုိ႔အား အတင္းအက်ပ္ ထြက္ဆုိ ေစျခင္းမ်ိဳးမျပဳလုပ္ရ။
၁၆။ တရားသူႀကီးမ်ားသည္ ၄င္းတုိ႔၏တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာလုပ္ငန္းေဆာင္ရြက္မႈႏွင့္ပတ္သက္၍ မွားယြင္းေဆာင္ရြက္မႈမ်ား သုိ႔မဟုတ္ ပ်က္ကြက္မႈမ်ားအတြက္ တရားမမႈစြဲဆုိကာ နစ္နာေၾကး ေတာင္းဆုိျခင္းမွ ကင္းလြတ္ခြင့္ရထုိက္သည္။ သုိ႔ရာတြင္ ထုိအခ်က္ေၾကာင့္ စည္းကမ္းထိန္းသိမ္းေရးဆုိင္ရာ လုပ္ထုံး လုပ္နည္းမ်ား သုိမဟုတ္ အယူခံ၀င္ေရာက္ခြင့္ ၊ ဥပေဒအရ ႏုိင္ငံေတာ္အေပၚ နစ္နာေၾကး ေတာင္းဆုိႏုိင္ခြင့္စေသာ အခြင့္ အေရးမ်ားကုိ မထိခုိက္ေစရ။
၁၇။ တရားသူႀကီးတစ္ဦးအေပၚ ၄င္း၏လုပ္ငန္းေဆာင္ရြက္မႈဆုိင္ရာေဆာင္ရြက္မႈႏွင့္ပတ္သက္၍ စြပ္စြဲျပစ္တင္တုိင္တန္းမႈ တစ္စုံတစ္ရာေပၚေပါက္လာပါက သင့္ေတာ္ေသာလုပ္ထုံးလုပ္နည္းႏွင့္အညီ မွ်မွ်တတႏွင့္ လွ်င္ျမန္စြာ စုံစမ္းစစ္ေဆးရမည္။ ထုိသုိ႔စုံစမ္းစစ္ေဆးရာတြင္ မွ်တေသာၾကားနားမႈရွိရမည္။ ပဏာမစုံစမ္းစစ္ေဆး ေဆာင္ရြက္မႈျပဳရာတြင္ ကာယကံရွင္တရားသူႀကီးက ေတာင္းဆုိမႈမျပဳေစကာမူ လွ်ဳိ႕၀ွက္စြာ ေဆာင္ရြက္ရမည္။
၁၈။ တရားသူႀကီးမ်ားအေပၚ ၄င္းတုိ႔၏တရားစီရင္ေရးလုပ္ငန္းေဆာင္ရြက္မႈႏွင့္ပတ္သက္၍ အရည္ အခ်င္းပ်က္ယြင္းျခင္း သုိ႔မဟုတ္ တာ၀န္ဆက္လက္ထမ္းေဆာင္ရန္ မသင့္ေတာ္ေသာအျပဳအမူကုိ ျပဳမူ ေဆာင္ရြက္ ျခင္းကိစၥမ်ားအတြက္သာ တာ၀န္မွရပ္ဆုိင္းျခင္း သုိ႕မဟုတ္ ရပ္စဲျခင္းတုိ႔ကုိေဆာင္ရြက္ရမည္။
၁၉။ တရားသူႀကီးမ်ားအေပၚ အေရးယူျခင္း၊ တာ၀န္မွရပ္ဆုိင္းျခင္းႏွင့္ အလုပ္မွရပ္စဲျခင္းကိစၥမ်ားကုိ တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာ စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းမ်ားေပၚအေျခခံ၍သာ ဆုံးျဖတ္ရမည္။
၂၀။ ထုိသုိ႕ေသာ အေရးယူျခင္း၊ တာ၀န္မွရပ္ဆုိင္းျခင္း ႏွင့္ အလုပ္မွရပ္စဲျခင္း ဆုိင္ရာဆုံးျဖတ္ ခ်က္မ်ား ႏွင့္ပတ္သက္၍ လြတ္လပ္စြာျပန္လည္သုံးသပ္ခြင့္ရွိေစရမည္။ ဤမူသေဘာတရားကုိ အျမင့္ဆုံးတရားရုံးတြင္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ေသာ တရားသူႀကီးမ်ားႏွင့္ ဥပေဒျပဳအဖြဲ႔ၾကား စြပ္စြဲျပစ္တင္ျခင္းကိစၥရပ္မ်ား သုိ႔မဟုတ္ အလား တူကိစၥရပ္မ်ားတြင္ အသုံးမျပဳႏုိင္။
အထက္ေဖာ္ျပပါ အေျခခံလုိအပ္ခ်က္မ်ား အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ရြက္ႏုိင္မႈသည္ ႏုိင္ငံတစ္ႏုိင္ငံ၏ တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာလြတ္လပ္မႈကုိ တုိင္းတာႏုိင္ေသာစံမ်ားပင္ျဖစ္ေပသည္။ တရားဥပေဒစုိးမုိးေရးရွိေစရန္ အတြက္ အေရးပါသည့္လုိအပ္ခ်က္တစ္ရပ္ျဖစ္ေသာ တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာလြတ္လပ္မႈကုိ အေကာင္အထည္ေဖာ္ ေဆာင္ရြက္ၾကရာတြင္ အထက္ေဖာ္ျပပါ အေျခခံလုိအပ္မ်ားကုိ အေသးစိတ္စီမံကိန္းခ်မွတ္ ေဆာင္ရြက္ရန္လုိအပ္ မည္ျဖစ္ေပသည္။
ျမတ္မ်ိဳးလတ္(တရားေရး)
