တရားရုံးေတြက အမႈေတြမွာ စီရင္ခ်က္ ခ်မွတ္ၾကရာမွာ အမႈရဲ႕ အႏိုင္အရံႈးကို အဆုံးအျဖတ္ ျပဳဖို႔အတြက္ အေရးပါတဲ့ ျပႆနာရပ္ေတြအေပၚ ေ၀ဖန္သုံးသပ္ ဆုံးျဖတ္ၾကရပါတယ္။ တစ္ခါတစ္ရံမွာ ဆုံးျဖတ္ရမယ့္ ျပႆနာနဲ႔ မသက္ဆိုင္ေပမယ့္လည္း အမႈစြဲဆိုပုံ စြဲဆိုနည္း၊ လုပ္ထုံးလုပ္နည္း၊ ဥပေဒ အယူအဆ စတာေတြနဲ႔ ပတ္သက္လာခဲ့ရင္ တရားရုံးက ပညာေပးတဲ့အေနနဲ႔ စီရင္ခ်က္မွာ အပိုသုံးသပ္ မွတ္ခ်က္ျပဳတာမ်ိဳးေတြလည္း ရွိတတ္ပါတယ္။ အဲဒီလို ပညာေပးေသာ အပုိ သုံးသပ္ ဆုံးျဖတ္ခ်က္မ်ိဳးကို ခရီးသြားဟန္လြဲ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ (Obiter Dictum)လို႔ ေခၚပါတယ္။ ဒီလို ခရီးသြားဟန္လြဲ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ မ်ိဳးဟာ အမႈရဲ႕ ပင္မျပႆနာကို ဆုံးျဖတ္ေပးတာမ်ိဳး မဟုတ္လို႔ ယင္းဆုံးျဖတ္ခ်က္ကို လိုက္နာဖို႔ေတာ့ တာ၀န္မရွိမွာ မဟုတ္ပါဘူး။
ေဒၚအုန္းစိန္ ႏွင့္ ေဒၚႏွင္းဆီ (၁၉၆၀ ျပည့္ႏွစ္၊ မတစ၊ စာ-၂၆၄)အမႈကို ကနဦး ေလ့လာ ၾကည့္ရေအာင္ပါ။ အမႈကို အယူခံတင္သြင္းရာ၌ ကာလစည္းကမ္းသတ္ ေက်ာ္လြန္ရျခင္းမွာ ေရွ႕ေန၏ေပါ့ဆမႈ ေၾကာင့္ျဖစ္၍ ကာလစည္းကမ္းသတ္ ဥပေဒ ပုဒ္မ ၅ အရ ကာလစည္းကမ္းသတ္ ေက်ာ္လြန္ျခင္းကို ခြင့္ျပဳရန္ တင္ျပခဲ့ရာ တရားရုံးခ်ဳပ္က ေရွ႕ေနအေနျဖင့္ ေပါ့ဆျခင္းသည္ ပုဒ္မ ၅ အရ စည္းကမ္းသတ္ ကာလကို တိုးခ်ဲ႕ေပးရန္ အေၾကာင္းမဟုတ္ေၾကာင္း ဆုံးျဖတ္ေပးခဲ့ၿပီးေနာက္၊ ဆက္လက္ၿပီး ဆုံးျဖတ္ေပးခဲ့တာက "ေရွ႕ေနေၾကာင့္ အမႈသည္ နစ္နာလွ်င္ ေရွ႕ေနအေပၚ အေရးယူရန္သာ ျဖစ္သည္" ဆုိၿပီး ဆုံးျဖတ္ေပးခဲ့ပါတယ္။ အဆိုပါ ဒုတိယ သုံးသပ္ဆုံးျဖတ္ခ်က္ဟာ အမႈမွာ စဥ္းစားသုံးသပ္ ဆုံးျဖတ္ေပးရမယ့္ ပင္မျပႆနာနဲ႔ သက္ဆိုင္ျခင္း မရွိလို႔ ဒါဟာ "ခရီးသြားဟန္လြဲ ဆုံးျဖတ္ခ်က္" ျဖစ္တယ္ဆိုတာကို သတိျပဳ ေလ့လာမွတ္သားၾကရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အမႈမွာ ယင္းဆုံးျဖတ္ခ်က္ဟာ ဥပေဒ အယူအဆနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ပညာေပးတဲ့သေဘာ သက္ေရာက္တဲ့ ဆုံးျဖတ္ခ်က္မ်ိဳးသာ ျဖစ္တာမို႔ အမႈအတြက္ အက်ိဳး သက္ေရာက္မႈ ရွိလာမွာ မဟုတ္ဘူးဆိုတာကိုေတာ့ သတိျပဳႏိုင္ၾကလိမ့္မယ္ ထင္ပါတယ္။ ပညာယူႏိုင္ၾကေစဖို႔ပဲ ရည္ရြယ္တယ္ ဆိုတာ ဆုံးျဖတ္ခ်က္အရ ျမင္သာႏိုင္မွာလည္း ျဖစ္ပါတယ္။
ခရီးသြားဟန္လြဲ ဆုံးျဖတ္ခ်က္အေၾကာင္း ေျပာရမယ္ဆိုရင္ ေဒၚရင္ရင္ေမ ႏွင့္ ေဒၚခင္လွေမာ္ စီရင္ထုံးဟာလည္း နားလည္လြယ္ကူ သေဘာေပါက္ေစႏိုင္တဲ့ စီရင္ထုံးျဖစ္တာမို႔ အမႈအေၾကာင္းကို အနည္းအက်ဥ္း ေျပာျပလိုပါတယ္။ မူရင္းစီရင္ထုံးကို အက်ယ္ ေလ့လာၾကည့္တဲ့အခါ အိမ္ငွားျဖစ္တဲ့ ေဒၚရင္ရင္ေမႏွင့္ အတူေနထိုင္သူ ဦး၀င္းျမင့္က အခ်င္းျဖစ္ဥပစာမွာ က်ဴရွင္ျပသျခင္းေၾကာင့္ အနီးအနားမွာ ေနထိုင္ၾကသူ ေတြကို အေႏွာင့္အယွက္ ျဖစ္ေစတယ္ ဆိုၿပီး အိမ္ရွင္ျဖစ္သူ တရားလို ေဒၚခင္လွေမာ္က ၁၉၆၀ ျပည့္ႏွစ္၊ ၿမိဳ႕ျပဆိုင္ရာ ငွားရမ္းခႀကီးၾကပ္ေရး အက္ဥပေဒ ပုဒ္မ ၁၂ (၁) (က) (ဒုတိယပိုင္း)နဲ႔ ပုဒ္မ ၁၂ (၁) (ဂ) တို႔အရ ငွားရမ္းထားသည့္ အခန္းမွ ႏွင္ထုတ္ဖယ္ရွား ေပးေစလိုမႈ စြဲဆိုခဲ့ရာမွာ ၿမိဳ႕နယ္တရားရုံးက အိမ္ရွင္ ေဒၚခင္လွေမာ္ကို ယင္းဥပေဒ ပုဒ္မ ၁၂ (၁) (ဂ) အရ အႏိုင္ဒီကရီ ခ်မွတ္ေပးခဲ့တာကို ေတြ႕ရပါတယ္။ အိမ္ငွား ေဒၚရင္ရင္ေမာ္က ထိုစီရင္ခ်က္နဲ႔ ဒီကရီကို မေက်နပ္လို႔ တိုင္းတရားရုံးသို႔ အယူခံ၀င္ေရာက္ခဲ့ရာမွာ၊ အိမ္ရွင္ ေဒၚခင္လွေမာ္ကလည္း တရားမက်င့္ထုံး ဥပေဒ အမိန္႔ ၄၁ နည္းဥပေဒ ၂၂ အရ ျပန္လွန္ကန္႔ကြက္လႊာ တင္ျပသြင္းခဲ့လို႔ တိုင္းတရားရုံးက ထိုအယူခံလႊာႏွင့္ ျပန္လွန္ကန္႔ကြက္လႊာကို ပလပ္ခဲ့ပါတယ္။
ဒုတိယအယူခံရုံးျဖစ္တဲ့ တရားရုံးခ်ဳပ္က စီရင္ဆုံးျဖတ္ရာမွာ "အိမ္ငွား ေဒၚရင္ရင္ေမ၏ ျပဳလုပ္မႈေၾကာင့္ ငွားရမ္းထားသည့္ ဥပစာတြင္ ခင္းထားေသာ ပါေကးတုံးမ်ား ပ်က္စီးကုန္သည္ကုိ သက္ေသခံ အေထာက္အထားမ်ားအရ အေသးစိတ္ သုံးသပ္ၿပီးေနာက္ မူလရုံးႏွင့္ တိုင္းတရားရုံးတို႔က အမႈတြင္ ထင္ရွားေပၚေပါက္ေနသည့္ သက္ေသခံ အေထာက္အထားမ်ားကို မ်က္ကြယ္ျပဳခဲ့ျခင္းသည္ ဥပေဒအရ လြဲမွားမႈပင္ ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ေဒၚရင္ရင္ေမ၏ ျပဳလုပ္မႈေၾကာင့္ ဥပစာ၏ အေျခအေန ဆိုး၀ါးသြားေၾကာင္း ေတြ႕ရွိရသည့္အတြက္ ေဒၚခင္လွေမာ္အား ပုဒ္မ ၁၂ (၁) (ဂ)အရ အႏိုင္ဒီကရီ ခ်မွတ္ေပးခဲ့ျခင္းသည္ မွားယြင္းသည္ဟု မဆိုႏိုင္ေၾကာင္း သုံးသပ္ဆုံးျဖတ္ခဲ့ပါတယ္။
အဆိုပါ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ဟာ ခရီးသြားဟန္လြဲ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ ဟုတ္၊ မဟုတ္ အျငင္းပြားျခင္း အေပၚမွာ တရားရုံးခ်ဳပ္ စုံညီခုံရုံးက စိစစ္ဆုံးျဖတ္ ေပးရာမွာ _ ခရီးသြားဟန္လြဲ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ "Obiter Dictum" ဆိုသည္မွာ အမႈတြင္ အဆုံးအျဖတ္ ေပးရန္ရွိေသာ ျပႆနာႏွင့္ မသက္ဆိုင္ဘဲ အပိုသုံးသပ္မႈကို ေခၚဆိုျခင္း ျဖစ္သည္။ ယင္းအပိုသုံးသပ္မႈကို လိုက္နာရန္ မလိုေပ။ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ တစ္ရပ္သည္ အပိုသုံးသပ္မႈ ဟုတ္ မဟုတ္ အမႈတစ္မႈခ်င္းအလိုက္ စိစစ္ရသည္ ဟူ၍ ကနဦး အဓိပၸာယ္ ရွင္းလင္းဖြင့္ဆို ေပးခဲ့တာကို ေလ့လာမွတ္သားရပါတယ္။
ဆက္လက္ၿပီး အဆိုပါစီရင္ထုံးမွာပဲ ေကအယ္လ္စီတီ ခ်ီဒမ္ဘရမ္ ခ်စ္တီးရား ႏွင့္ အဇစ္ျမားႏွင့္ အျခားသူမ်ား၊ (၁၉၃၈ ခုႏွစ္၊ ရန္ကုန္ ၃၁၆ (၃၁၉)) ကိုလည္း ေအာက္ပါအတုိင္း ကိုးကား ေဖာ္ျပခဲ့တာကို ေတြ႕ရပါတယ္ __ "These observations were Obiter, as being unnecessary for the decision of the point before the learned Chief Justice, and from these dicta we are compelled with the greatest respect to express our dissent."
မူလရုံးဟာ ႏွစ္ဘက္အဆိုအေခ်အရ "တရားၿပိဳင္ႏွင့္ မိသားစုသည္ ဥပစာအား အေျခအေန ဆိုး၀ါးေအာင္ ျပဳလုပ္ခဲ့သည္ ဆိုျခင္းမွာ မွန္သလား" ဆိုတဲ့ ျငင္းခ်က္တစ္ရပ္ကို ထုတ္ႏုတ္စစ္ေဆး ၾကားနာခဲ့ေၾကာင္းလည္း ေလ့လာေတြ႕ရွိရပါတယ္။ စုံညီခုံရုံးရဲ႕ စီရင္သုံးသပ္ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ကို ေအာက္မွာ ေဖာ္ျပေပးလိုက္ပါတယ္ __
တရားရုံးခ်ဳပ္က ေဒၚခင္လွေမာ္ အေနျဖင့္ ေအာက္ရုံးက မိမိအား လုံး၀ အႏိုင္ေပးေသာ ဒီကရီကို အယူခံ ၀င္ရန္ မလိုအပ္ေၾကာင္း၊ တစ္ဘက္မွ အယူခံသည့္ အယူခံမႈတြင္ မိမိအား နစ္နာေစသည့္ ေအာက္ရုံး၏ ယူဆခ်က္တစ္ခုခုသည္ မွားယြင္းေနေၾကာင္းကို တင္ျပခြင့္ ရွိေၾကာင္း ညႊန္ျပကာ အိမ္ငွား ေဒၚရင္ရင္ေမ၏ ျပဳလုပ္မႈေၾကာင့္ ငွားရမ္းထားသည့္ ဥပစာတြင္ ခင္းထားေသာ ပါေကးတုံးမ်ား ပ်က္စီးကုန္သည္ကို သက္ေသခံ အေထာက္အထားမ်ားအရ အေသးစိတ္ သုံးသပ္ၿပီးေနာက္ မူလရုံးႏွင့္ တိုင္းတရားရုံးတို႔က အမႈတြင္ ထင္ရွားေပၚေပါက္ေနသည့္ သက္ေသခံ အေထာက္အထားမ်ားကို မ်က္ကြယ္ျပဳ ခဲ့ျခင္းသည္ ဥပေဒအရ လြဲမွားမႈပင္ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ေဒၚရင္ရင္ေမ၏ ျပဳလုပ္မႈေၾကာင့္ ဥပစာ၏ အေျခအေန ဆိုး၀ါးသြားေၾကာင္း ေတြ႕ရွိရသည့္အတြက္ ေဒၚခင္လွေမာ္အား ပုဒ္မ ၁၂ (၁) (ဂ)အရ အႏိုင္ဒီကရီ ခ်မွတ္ေပးခဲ့ျခင္းသည္ မွားယြင္းသည္ဟု မဆိုႏိုင္ေၾကာင္း သုံးသပ္ ဆုံးျဖတ္သည္။
တရားရုံးခ်ဳပ္၏ အဆိုပါ သုံးသပ္ခ်က္သည္ အမႈတြင္ အဆုံးအျဖတ္ ေပးရန္ရိွေသာ ျပႆနာအေပၚ သက္ေသခံ အေထာက္အထားမ်ားအရ သုံးသပ္ဆုံးျဖတ္ျခင္း ျဖစ္သည္။ ဆုံးျဖတ္ရန္ မလိုသည့္အခ်က္ အေပၚ အပိုသုံးသပ္မႈ ျပဳလုပ္ျခင္း မဟုတ္ေပ။ တရားရုံးခ်ဳပ္၏ ယင္းဆုံးျဖတ္ခ်က္ကို ခရီးသြားဟန္လြဲ "Obiter Dictum" ဆုံးျဖတ္ျခင္းဟု မဆိုႏိုင္။
တရားရုံးခ်ဳပ္ စုံညီခုံရုံးရဲ႕ အထက္ပါ စီရင္ ဆုံးျဖတ္ခ်က္အရ မူလရုံး ျငင္းခ်က္မွာ "တရားၿပိဳင္ႏွင့္ မိသားစုသည္ ဥပစာအား အေျခအေန ဆိုး၀ါးေအာင္ ျပဳလုပ္ခဲ့သည္ ဆိုျခင္းမွာ မွန္သလား" ဆိုတဲ့ ျငင္းခ်က္ကို ထုတ္ႏုတ္ စစ္ေဆးၾကားနာ ခဲ့တာျဖစ္လို႔ ၿမိဳ႕နယ္တရားရုံးနဲ႔ တိုင္းတရားရုံးက ယင္းျငင္းခ်က္ အရ အမႈမွာ ထင္ရွားေပၚေပါက္တဲ့ သက္ေသခံ အေထာက္အထားေတြကို မ်က္ကြယ္ျပဳခဲ့ျခင္းသည္ ဥပေဒအရ လြဲမွားမႈပင္ ျဖစ္တယ္လို႔ သုံးသပ္ဆုံးျဖတ္ျခင္းဟာ အပိုသုံးသပ္ ဆုံးျဖတ္တဲ့ ခရီးသြားဟန္လြဲ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ "Obiter Dictum" မဟုတ္ဘဲ မူလရုံးျငင္းခ်က္မွာ သုံးသပ္ရန္ လိုအပ္ခ်က္ေတြကို ပညာေပး ေထာက္ျပလမ္းညႊန္ရင္း အၿပီးသတ္ အက်ိဳးသက္ေရာက္ေစတဲ့ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ကို ခ်မွတ္ေပးခဲ့ျခင္း ျဖစ္ေၾကာင္း ေလ့လာေတြ႕ရွိႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။
အႏွစ္ခ်ဳပ္ ဆိုရရင္ "ျငင္းခ်က္အရ" သက္ေသခံ အေထာက္ အထားမ်ားအေပၚ အေျချပဳ သုံးသပ္ ဆုံးျဖတ္တဲ့ ဆုံးျဖတ္ခ်က္မ်ိဳးဟာ အမႈအတြက္ အက်ိဳးသက္ေရာက္ေစတဲ့ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ ျဖစ္ၿပီး၊ အမႈမွ ျငင္းခ်က္ပါ ဆုံးျဖတ္ရမယ့္ အဓိကျပႆနာကို မသက္ဆိုင္ေသာ္လည္း၊ အမႈစြဲဆုိပုံ၊ စြဲဆိုနည္း၊ လုပ္ထုံးလုပ္နည္း၊ ဥပေဒ အယူအဆနဲ႔ စပ္လ်ဥ္းတဲ့ ကိစၥမ်ိဳးေတြမွာ ပညာေပးတဲ့ အေနနဲ႔ စီရင္ခ်က္မွာ အပုိသုံးသပ္ ဆုံးျဖတ္ျခင္းမ်ိဳးကေတာ့ လိုက္နာရန္ မလိုတဲ့ ခရီးသြားဟန္လြဲ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ "Obiter Dictum"လို႔ ဆိုႏိုင္မွာပဲ ျဖစ္ပါေၾကာင္း ထပ္ဆင့္မွတ္သားႏိုင္ရန္ ေလ့လာတင္ျပလိုက္ရပါတယ္။ ။
လႊမ္းမိုးေအာင္ (တရားေရး)
