သက္ေသအမ်ိဳးမ်ိဳးအေၾကာင္း သိေကာင္းစရာ
ဒီေန႔ေတာ့ စိတ္ပါ၀င္စားဖြယ္ ေကာင္းတဲ့ "သက္ေသအမ်ိဳးမ်ိဳး အေၾကာင္း"ကို ဥပေဒပညာရွင္ မ်ားရဲ႕ ဋီကာမ်ားမွတဆင့္ ပညာယူကာ အစီအစဥ္တက် ျပန္လည္မွ်ေ၀ တင္ျပသြားဖို႔ ရွိပါတယ္။ တရားရုံးမ်ားဟာ အမႈအခင္းေတြ စီရင္ဆုံးျဖတ္ရာမွာ ႏွစ္ဘက္သက္ေသ သကၠာယမ်ားရဲ႕ တင္ျပထြက္ဆို ခ်က္မ်ားအရပဲ မည္သည္က မွားသည္၊ မည္သည္က မွန္သည္ကို စိစစ္သံုးသပ္ ဆုံးျဖတ္ေပး ၾကရတာ ျဖစ္လို႔ စာ႐ႈသူတို႔ အေနနဲ႔ သက္ေသအမ်ိဳးမ်ိဳး အေၾကာင္းကို ေလ့လာထားသင့္ပါတယ္။
သက္ေသအမ်ိဳးမ်ိဳး ရွိပါတယ္။ သက္ေသခံဥပေဒႏွင့္ စပ္ဆိုင္ပတ္သက္တဲ့ သက္ေသမ်ား ျဖစ္ေသာ ကေလးသက္ေသ၊ သူရူးသက္ေသ၊ ဆြံ႕အသက္ေသ၊ လင္မယားသက္ေသ၊ ေဆြမ်ိဳးသက္ေသ၊ ႀကံဳႀကိဳက္သက္ေသမ်ား အေၾကာင္းကို ေဆြးေႏြးတင္ျပပါ့မယ္။ ဒီလို .......သက္ေသ အေခၚအေ၀ၚေတြ ကေတာ့ ျပ႒ာန္းဥပေဒ ပုဒ္မမ်ားနဲ႔ စီရင္ထုံးမ်ားပါ ေဖာ္ျပခ်က္မ်ားအရ ၿခံဳငုံမိေစရန္ မွတ္သားရ လြယ္ကူေအာင္ ေခၚေ၀ၚသုံးစြဲ ေပးထားျခင္းလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ယင္းသက္ေသမ်ား အေၾကာင္းကို ဥပေဒ ပညာရွင္မ်ားရဲ႕ အသုံးခ်ဋီကာမ်ားမွ ေကာက္ႏုတ္စုစည္းၿပီး ဒီပို႔စ္ေလးမွာ မွ်ေ၀တင္ျပေပးမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
သက္ေသခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၁၁၈ မွာ ေအာက္ပါအတိုင္း ျပ႒ာန္းပါရွိပါတယ္။
(ပုဒ္မ-၁၁၈) " မည္သူမဆို သက္ေသခံႏိုင္ခြင့္ ရွိသည္။ သို႔ရာတြင္ အသက္အရြယ္ ႏုနယ္ေသာေၾကာင့္ ေသာ္လည္းေကာင္း၊ အလြန္အိုမင္း ေသာေၾကာင့္ ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ကိုယ္၌ျဖစ္ေစ၊ စိတ္၌ျဖစ္ေစ ေရာဂါ စြဲကပ္ျခင္းေၾကာင့္ ေသာ္လည္းေကာင္း၊ အလားတူျဖစ္ေသာ အျခားအေၾကာင္း တစ္ခုခုေၾကာင့္ ေသာ္လည္းေကာင္း မိမိအား ေမးျမန္းသည့္ ေမးခြန္းမ်ားကို နားမလည္ႏိုင္သူ၊ သို႔မဟုတ္ ဆင္ျခင္ တိုင္းထြာ၍ ေျဖဆိုျခင္း မျပဳႏိုင္သူဟု တရားရုံးက ထင္ျမင္ယူဆလွ်င္ ထိုသူကို သက္ေသခံခြင့္ မျပဳရ။ "
သက္ေသခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၁၁၈ အရ လူတစ္ဦးဟာ ေမးျမန္းတဲ့ ေမးခြန္းကို နားလည္ရင္၊ ဒါမွမဟုတ္ ေၾကာင္းက်ိဳး ဆီေလ်ာ္စြာ ေျဖဆိုႏိုင္စြမ္း ရွိရင္ ၎ဟာ တရားရုံးမွာ သက္ေသခံႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ သက္ေသခံႏိုင္သူ တစ္ဦးကို သာမန္အားျဖင့္ေတာ့ သက္ေသခံဖို႔ အတင္းအၾကပ္ ျပဳႏိုင္ပါတယ္။ ပုဒ္မ ၁၂၁ မွ ၁၃၂ အထိပါ ျပ႒ာန္းခ်က္မ်ားအရ သက္ေသခံ လာေရာက္တဲ့သက္ေသကို အခ်ိဳ႕ေသာ ေမးခြန္းမ်ား ေမးျမန္းျခင္း မျပဳႏိုင္ပါဘူး။ သက္ေသခံႏိုင္သူတိုင္းရဲ႕ ထြက္ဆိုခ်က္တိုင္းဟာ သက္ေသခံ ၀င္ေနတာလား ဆိုေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။ တဆင့္ၾကားစကား၊ တရားခံက ရဲထံေပးတဲ့ ေျဖာင့္ခ်က္မ်ိဳးေတြ ကေတာ့ သက္ေသခံ ၀င္မွာမဟုတ္ပါဘူး။ မွတ္သားသင့္တဲ့ အခ်က္တစ္ခု ရွိပါတယ္။ အဲဒါက တရားခံႏွစ္ဦး အနက္ တစ္ဦးဟာ တရားရွင္လြတ္သြား ခဲ့မယ္ဆိုရင္ ထိုသို႔ လြတ္သြားေသာ တရားခံဟာ အဆိုပါအမႈမွာပဲ သက္ေသခံႏိုင္ခြင့္ ရွိေသးတယ္ ဆိုတာကို မွတ္သားရပါမယ္။
* ကေလးသက္ေသ
""""""""""""""""""""""
အပတ္ ႏွင့္ အစိုးရ (၁၉၄၀၊ ရန္ကုန္စီရင္ထုံး၊ စာ-၁၀၄)တြင္ __ "ကေလးသူငယ္သက္ေသ (Child Witness) တစ္ဦးကို သက္ေသအျဖစ္ မစစ္ေဆးမီ ေမးခြန္းမ်ားကို နားလည္ႏိုင္မည္ ဟုတ္၊မဟုတ္ႏွင့္ အေၾကာင္းႏွင့္ ေလ်ာ္ညီစြာ ေျဖဆိုႏိုင္ျခင္း ရွိ၊မရွိ သိရွိရန္အတြက္ ၎အား တရားရုံးက ေမးခြန္းမ်ားထုတ္၍ ေမးျမန္းရမည္။ ထို႔ေနာက္ အထက္ပါ အခ်က္မ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ ေက်နပ္မွသာလွ်င္ အမႈတြင္ သက္ေသ အျဖစ္ စစ္ေဆးရမည္" ဟု ညႊန္ျပထားပါတယ္။
ေမာင္ျမေမာင္ ႏွင့္ ႏိုင္ငံေတာ္ (၁၉၆၀၊ မတစ (လႊတ္ခ်ဳပ္)၊ စာ-၂၀) တြင္ __ "အသက္အရြယ္ ႏုနယ္ လူမမယ္ကေလးမ်ား၏ သက္ေသခံခ်က္ကို အထူးသတိခ်ပ္၍ ခ်ိန္ဆ ေ၀ဖန္ရမည္။ အေၾကာင္းကား အသက္အရြယ္ ႏုနယ္ လူမမယ္ကေလးမ်ားသည္ လူမသမာမ်ား မဟုတ္မမွန္ လုပ္ႀကံသင္ေပးသည္ကို ယုံလြယ္၍ မွတ္လြယ္ၾကေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ ယင္းသို႔ လူမမယ္ကေလးမ်ားကို သက္ေသထူသည့္ အခါ၌ သက္ေသအျဖစ္ စစ္ေဆးျခင္းမျပဳမီ သင့္ေတာ္ေသာ ပဏာမ ေမးခြန္းမ်ား ေမး၍ ေမးသည့္ေမးခြန္းကို နားလည္သေလာ၊ အေျဖမ်ားကို မိမိအသက္ အရြယ္အေလ်ာက္ သာမန္လူမ်ားကဲ့သို႔ ေျဖဆိုႏိုင္သေလာ ဟု စဥ္းစားဆုံးျဖတ္ ရမည္ျဖစ္သည္။ ယင္းသို႔ ေမးျမန္းဆုံးျဖတ္ေၾကာင္းကို အမႈတြဲတြင္ ေပၚလြင္ေအာင္ တနည္းနည္းျဖင့္ ေဆာင္ရြက္သင့္သည္။ သို႔မွသာလွ်င္ အယူခံရုံးေတာ္က သက္ရြယ္ႏုနယ္သူမ်ားကို သက္ေသခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၁၁၈ အရ သက္ေသခံႏိုုင္ ေလာက္ေသာသူမ်ား ဟုတ္၊မဟုတ္ကို ခ်ိန္ဆႏိုင္မည္ ျဖစ္သည္" ဟု လမ္းညႊန္ထုံးဖြဲ႕ထားပါတယ္။
ေမာင္ျဖဴ ႏွင့္ ႏိုင္ငံေတာ္ (၁၉၆၅၊ မတစ (ရုံးခ်ဳပ္)၊ စာ-၃၇၈)တြင္ __ "ကေလးသက္ေသကို စစ္ေဆး လက္ခံျခင္းႏွင့္ ပတ္သက္၍ မွတ္သားရန္မွာ အမႈသည္ဆိုသည္မွာ တစ္မႈႏွင့္တစ္မႈ အေၾကာင္းျခင္းရာ အားျဖင့္ ထပ္တူထပ္မွ် ေပၚထြက္ၾကသည္မဟုတ္။ ဤအမႈ၌ ကေလးသက္ေသကို စစ္ေဆးေသာ တရားသူႀကီးက ၎က ကိုယ္တိုင္ေတြ႕ျမင္ၿပီးလွ်င္ ေမးခြန္းမ်ားကို ေမးကာ ၎ကေလးက နားလည္သည္၊ ေရေရလည္လည္ ေျဖၾကားႏိုင္သည္ဟု မွတ္တမ္းတင္ထားသည္ကို ေတြ႕ရွိရသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ၎အား လက္ခံစစ္ေဆးျခင္းသည္ တရားမွ်တသည္ဟု ယူဆရမည္ျဖစ္သည္။" ဟူ၍ စီရင္ထုံးဖြဲ႕ထားပါတယ္။
ေမာင္ထြန္းျမင့္ ႏွင့္ ႏိုင္ငံေတာ္ (၁၉၆၆၊ မတစ (ရုံးခ်ဳပ္)၊ စာ-၄၄၉)တြင္လည္း__ "သက္ေသတစ္ဦးသည္ အသက္ပင္ ငယ္ရြယ္ေသာ္လည္း အသိဥာဏ္ႏွင့္ ျပည့္စုံၿပီး အမႈတြင္ ေပၚေပါက္လ်က္ ရွိေနေသာ ျပစ္မႈျခင္းရာမ်ားအရ လိမ္လည္ထြက္ဆိုရန္ အေၾကာင္းမရွိက ၎၏ ထြက္ဆို ခ်က္ကို လက္မခံႏိုင္စရာ အေၾကာင္းမရွိ။ သို႔ရာတြင္ အသက္အရြယ္ ႏုနယ္သည့္ ကေလးသက္ေသ မ်ားသည္ မသမာသူတို႔က လုပ္ႀကံကာ သင္ၾကားထားသည့္အတိုင္း ယုံလြယ္၊ မွတ္လြယ္ၾကေသာေၾကာင့္ ယင္းသက္ေသ ထြက္ခ်က္မ်ိဳးကို သတိႀကီးစြာျဖင့္ လက္ခံရမည္။"ဟု ေဖာ္ျပထားတာကို ေတြ႕ရပါတယ္။
(၁၂)ႏွစ္ေအာက္ ကေလးသူငယ္သက္ေသမွအပ အျခားကေလး သက္ေသေတြကို စစ္ေဆးတဲ့ အခါမွာ လူႀကီးသက္ေသမ်ားလိုပဲ က်မ္း၊ သို႔မဟုတ္ ကတိသစၥာ ျပဳေစၿပီး သက္ေသခံေစရပါတယ္။ ကေလးသက္ေသ အခ်ိဳ႕ကို ကြ်န္ေတာ္ စစ္ေဆးဖူးပါတယ္။ ကြၽန္ေတာ္ စစ္ခ့ဲဖူးသမွ် ကေလးသက္ေသ အမ်ားစုဟာ ရိုးသားၾကတယ္။ ပြင့္လင္းၾကတယ္။ ေရေရလည္လည္ သေဘာေပါက္လြယ္ ၾကတယ္။ အခ်ိဳ႕ေသာ ကေလးေတြဟာ အျဖစ္မွန္ကို ရည္ရြယ္ထြက္ဆိုၾကတဲ့ ေနရာမွာ အမွန္ကို ထြက္ဆိုလင့္ကစား တစ္ဦးဦးက သိလိုလို႔ စူးစမ္းေမးျမန္းတဲ့ အခ်ိဳ႕ေသာ ကိစၥရပ္မ်ိဳးေတြမွာ သူတုိ႔ရဲ႕ ထင္ရာျမင္ရာကို မွန္းဆၿပီး လြယ္လင့္တကူ ေျပာဆိုတတ္ၾက တာကိုလည္း ကြ်န္ေတာ္ သတိထားမိ ခဲ့ပါတယ္။ ကေလးတိုင္းေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး။ အမ်ားစုလို႔ ေျပာရင္ေတာ့ ရပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ ကေလးသက္ေသ အခ်ိဳ႕ဟာ ရိုးရွင္းစြာနဲ႔ အစီအစဥ္တက် ေမးျမန္းတဲ့ ျပန္လွန္ေမးခြန္း တိုက္စစ္မ်ိဳးကို ေရလည္သေဘာေပါက္စြာ ေျဖဆိုႏိုင္တာကို ေတြ႕ရတတ္ေသာ္လည္း၊ တခါတရံ ၾကားေဖာက္ၿပီး ဟိုေရာက္၊ ဒီေရာက္ ေမးျမန္းခဲ့ရင္ေတာ့ စိတ္ပ်က္အားေလ်ာ့သြား တတ္ၾကၿပီး ၾကာၾကာ ေမးျမန္းေနတာနဲ႔အမွ် စိတ္မပါေတာ့ဘဲ ေခါင္းညိမ့္၊ ေခါင္းခါ၊ ဟုတ္တယ္၊ မဟုတ္ဘူး၊ ဟုိေငး၊ ဒီေငးနဲ႔ ေနတတ္ၾကတာ မ်ိဳးကိုလည္း ျမင္ေတြ႕ခဲ့ရဖူးပါတယ္။ ကေလးသက္ေသေတြကို တစ္ဘက္ဘက္က စစ္ေဆး ေမးျမန္းတဲ့အခါမွာ က်ယ္ေလာင္စြာ ေအာ္ဟစ္ေမးျမန္းျခင္း၊ ေငါက္ငမ္းေမးျမန္းျခင္း၊ သေရာ္သေယာင္ ေမးျမန္းျခင္းတို႔ကို တရားရုံးက အထူးထိန္းေက်ာင္း တားျမစ္သင့္ပါတယ္။ သူတို႔ေလးေတြရဲ႕ ရိုးသားမႈေတြက အမႈမွန္ ေပၚေပါက္ေစဖို႔အတြက္ အားတစ္ရပ္ ျဖစ္တယ္ဆိုတာကို သတိမူထား သင့္ပါတယ္။
* သူရူးသက္ေသ
"""""""""""""""""""
ရူးသြပ္တဲ့သက္ေသနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ သက္ေသခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၁၁၈ ရဲ႕ ရွင္းလင္းခ်က္မွာ ေအာက္ပါအတိုင္း ျပဆိုထားပါတယ္။
"ရူးသြပ္သူတစ္ေယာက္သည္ မိမိအား ေမးျမန္းသည့္ ေမးခြန္းမ်ားကို နားလည္ႏိုင္စြမ္း မရွိ၊ ဆင္ျခင္တိုင္းထြာ၍ ေျဖဆိုႏိုင္စြမ္းလည္း မရွိေလာက္ေအာင္ ရူးသြပ္ေနသည့္ အေျခအေနမ်ိဳး မဟုတ္လွ်င္ သက္ေသခံႏိုင္ခြင့္ ရွိသည္။"
ရူးသြပ္ေသာသူဟာ ၎ စိတ္ေကာင္း၀င္ေနခ်ိန္မွာ ေမးျမန္းတဲ့ ေမးခြန္းမ်ားကို နားလည္ သေဘာေပါက္ၿပီး က်ိဳးေၾကာင္းဆီေလ်ာ္စြာ ေျဖဆိုႏိုင္တဲ့ အခါမ်ိဳးမွာ ၎ကို သက္ေသအျဖစ္ အစစ္ခံႏိုင္ခြင့္ ရွိေၾကာင္း ဒီပုဒ္မရဲ႕ ရွင္းလင္းခ်က္မွာ ေဖာ္ျပထားျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလို သူရူးသက္ေသမ်ိဳး အမႈမွာ ပါလာတယ္ ဆိုရင္ေတာ့ ရုံးအေနနဲ႔ အထူးသတိထားကာ ခ်င့္ခ်ိန္စိစစ္ၿပီးမွသာ တင္ျပလာတဲ့ သူရူးသက္ေသကို သက္ေသအျဖစ္ လက္ခံစစ္ေဆးရန္ သင့္၊ မသင့္ကို စဥ္းစားဆုံးျဖတ္သင့္ပါတယ္။
* ဆြံ႕အသက္ေသ
""""""""""""""""""""
သက္ေသခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၁၁၉ တြင္ "စကားမေျပာႏိုင္ေသာ သက္ေသတစ္ဦးသည္ စာေရးသား တင္ျပျခင္း၊ သို႔မဟုတ္ လက္ရိပ္ေျခရိပ္ျပျခင္း ကဲ့သို႔ သူတစ္ပါး နားလည္ႏိုင္ေသာ အျခားနည္း တစ္နည္းနည္းျဖင့္ သက္ေသ တင္ျပႏိုင္သည္။ သို႔ရာတြင္ ထိုကဲ့သို႔ စာေရးသား တင္ျပျခင္း၊ သို႔မဟုတ္ လက္ရိပ္လက္ေျချပျခင္းကို တရားရုံးတြင္ လူအမ်ားေရွ႕၌ ျပဳလုပ္ရမည္။ ထိုကဲ့သို႔ တင္ျပေသာ သက္ေသခံခ်က္ကို ႏႈတ္သက္ေသခံခ်က္ဟု မွတ္ယူရမည္။" လို႔ ျပ႒ာန္းပါရွိတာကို ေတြ႕ရပါတယ္။
ဒီအခ်က္ကို ဆရာ ဦးသက္ေဖက ေ၀ဖန္ထားတာကေတာ့ စကားမေျပာႏိုင္တဲ့ သက္ေသဟာ စာတတ္သူျဖစ္မယ္ဆိုရင္ စာေရးသား၍ သက္ေသထြက္ဆိုေစျခင္းက အမူအရာ လက္ဟန္ေျခဟန္နဲ႔ တင္ျပေနျခင္းထက္ ပိုမို စိတ္ခ်ရမွာျဖစ္ေၾကာင္း၊ စာမတတ္မွသာ အမူအရာ ျပသၿပီး ထြက္ဆိုေစရမွာ ျဖစ္ေၾကာင္း၊ စကားမေျပာႏိုင္ေသာ သက္ေသဟာ သက္ေသခံႏိုင္သူလည္း ျဖစ္ရန္လိုမွာ ျဖစ္တဲ့အေၾကာင္း၊ ဒါေပမယ့္ ေမးခြန္းကို နားမလည္ႏိုင္သည့္၊ သို႔မဟုတ္ အေၾကာင္းအားေလ်ာ္စြာ ေျဖဆိုျခင္းမျပဳႏိုင္သည့္ စကားမေျပာႏိုင္သူဟာ သက္ေသခံျခင္း မျပဳႏိုင္ေၾကာင္း ေ၀ဖန္ျပထားတာကို ေလ့လာမွတ္သားရပါတယ္။
* လင္မယားသက္ေသ
"""""""""""""""""""""""""
တရားမမႈမ်ား အားလုံးမွာ အမႈသည္ ႏွင့္ အမႈသည္ရဲ႕ ခင္ပြန္း (သို႔မဟုတ္) ဇနီးျဖစ္သူဟာ သက္ေသအျဖစ္ အစစ္ခံႏိုင္သူ ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ရာဇ၀တ္မႈခင္းမ်ားမွာလည္း တရားစြဲဆိုျခင္း ခံရသူရဲ႕ ခင္ပြန္း (သို႔မဟုတ္) ဇနီးျဖစ္သူဟာ သက္ေသအျဖစ္ အစစ္ခံႏိုင္သူ ျဖစ္ေၾကာင္း သက္ေသခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၁၂၀ မွာ ျပ႒ာန္းထားပါတယ္။
သက္ေသခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၁၂၂ မွာ လင္ေယာက်ာ္းႏွင့္ မယားျဖစ္သူတို႔ဟာ ၎တို႔ လက္ထပ္ထိမ္းျမား ေပါင္းသင္း ေနစဥ္အတြင္း တစ္ဦးက တစ္ဦးကို ေျပာဆိုတဲ့စကားေတြကို အမႈမွာ သက္ေသခံ တင္ျပခြင့္မရွိပါဘူး။ ျခြင္းခ်က္အားျဖင့္ေတာ့__ ေျပာၾကားသူ (သို႔မဟုတ္) ၎၏အက်ိဳးကို ဆက္ခံသူက သေဘာတူလွ်င္ျဖစ္ေစ၊ လင္မယားခ်င္း ျဖစ္ပြားေသာ တရားမမႈမွာ ျဖစ္ေစ၊ တစ္ဦးက တစ္ဦး အေပၚ စြဲဆိုတဲ့ ရာဇ၀တ္မႈမွာ ျဖစ္ေစ ေျပာဆိုတဲ့စကား ေတြကိုေတာ့ သက္ေသခံတင္ျပခြင့္ ရွိတယ္လို႔ ပါရွိပါတယ္။
* ေဆြမ်ိဳးသက္ေသ
"""""""""""""""""""""
ေမာင္ခ်စ္လွ ပါ-၆ ႏွင့္ ႏိုင္ငံေတာ္ (၁၉၆၆၊ မတစ (ရုံးခ်ဳပ္)၊ စာ-၉၇၈)၌__ "ရာဇ၀တ္မႈမ်ားတြင္သက္ေသမ်ားသည္ စြပ္စြဲသူႏွင့္ ေဆြမ်ိဳးေတာ္စပ္သည့္ အေၾကာင္းေၾကာင့္ သက္ေသတို႔၏ ထြက္ခ်က္ကို လက္မခံရ ဆိုေသာ တားျမစ္သည့္ ဥပေဒ မရွိေခ်။ သက္ေသတစ္ဦးဦးအား ယုံၾကည္သင့္၊မသင့္ ဆိုေသာ ျပႆနာႏွင့္ ပတ္သက္၍ ထိုသက္ေသသည္ အမႈျဖစ္ပြားပုံကုိ ေတြ႕ျမင္ႏိုင္ရန္ အေၾကာင္းရွိ၊မရွိ၊ ကြယ္ေထာင့္ လိမ္လည္၍ ထြက္ဆိုရန္ အေၾကာင္းရွိ၊မရွိ၊ ၎၏ထြက္ခ်က္သည္ အမႈျဖစ္အေၾကာင္း ျခင္းရာမ်ားႏွင့္ ဆီေလ်ာ္အပ္စပ္ျခင္း ရွိ၊မရွိ ဆိုသည့္ အခ်က္အလက္မ်ားအေပၚ မူတည္၍ အဆုံးအျဖတ္ ျပဳရမည္ ျဖစ္သည္"ဟု စီရင္ထုံးဖြဲ႕ထားတာကိုလည္း ေလ့လာမွတ္သားသင့္ပါတယ္။
"ျပစ္မႈဆိုင္ရာအမႈမ်ားႏွင့္ပတ္သက္၍ သက္ေသခံဥပေဒတြင္ သက္ေသမ်ားသည္ တရားလိုႏွင့္ေဆြမ်ိဳး ေတာ္စပ္သည့္ အေၾကာင္းေၾကာင့္ ယင္းသက္ေသမ်ား၏ထြက္ခ်က္ကို လက္မခံရ ဟု တားျမစ္ထားေသာ ျပဌာန္းခ်က္မရွိေခ်။"
ေမာင္စံလြင္(ခ)နသီး ႏွင့္ ဆို႐ွယ္လစ္ (၁၉၇၈ ၊ မတစ၊ စာ- ၂၄)
* ႀကံဳႀကိဳက္သက္ေသ
"""""""""""""""""""""""""
ဦးလွထြန္း ႏွင့္ ဦးထီ (၁၉၆၆၊ မတစ (ရုံးခ်ဳပ္)၊ စာ-၁၅၉၉) စီရင္ထုံးမွာ__ "ႀကံဳႀကိဳက္သက္ေသမ်ား (Chance Witness) တို႔၏ ထြက္ခ်က္မ်ားကို သတိႏွင့္ လက္ခံရမည္ျဖစ္သည္။ ႀကံဳႀကိဳက္သက္ေသတိုင္း မမွန္သက္ေသ ျဖစ္သည္ဟု မဆိုႏိုင္ေသာ္လည္း ထိုသက္ေသမ်ိဳးကို အလြယ္တကူႏွင့္ ျပႏိုင္သည့္ အေလ်ာက္ ျခြင္းခ်က္မရိွ လက္ခံျခင္း မျပဳႏိုင္ေပ" ဟူ၍လည္း မွတ္သားဖြယ္ စီရင္ဆုံးျဖတ္ထားတာကို ေတြ႕ရွိႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။
(ထပ္မံမွတ္သားဖြယ္ စီရင္ထုံး)
"အျခားေထာက္ခံသက္ေသမရွိဘဲ ႀကံဳၾကိဳက္သက္ေသ၏ သက္ေသခံခ်က္ကို မယံုၾကည္ထိုက္ေပ။"
ဦးေအာင္စိန္ ႏွင့္ ဦးခင္ဆင့္ (၁၉၇၈ ၊ မတစ၊ စာ - ၁၂၇)
အထက္မွာ အမ်ိဳးမ်ိဳးေသာ သက္ေသမ်ားရဲ႕အေၾကာင္းကို မွ်ေ၀တင္ျပခဲ့ၿပီး ပါၿပီ။ ရိုးသားတဲ့ သက္ေသ ဟုတ္၊မဟုတ္ ဆိုတာကို သက္ေသရဲ႕ အေျပာအဆို၊ အမူအရာ၊ ဥပဓိ၊ အရိပ္အကဲ စတာေတြကိုၾကည့္ၿပီး အကဲျဖတ္ႏိုင္တာမ်ိဳးလည္း ရွိပါတယ္။ တရားရုံး ေရွ႕ေမွာက္မွာ အခ်ိဳ႕ေသာ သက္ေသေတြဟာ အျဖစ္မွန္အတိုင္း တစ္ခြန္းမက်န္ ေျပာျပထြက္ဆိုတတ္ ၾကသလို၊ အခ်ိဳ႕ကလည္း အမွန္ႏွင့္ အမွားကို ေရာေထြး တင္ျပထြက္ဆို ၾကတာမ်ိဳးလည္း ရွိပါတယ္။ သက္ေသေတြဟာ အမွတ္တမဲ့ျဖစ္ျခင္း၊ သတိေမ့ျခင္း၊ မွတ္ဥာဏ္ ခြ်တ္ေခ်ာ္ျခင္း၊ ကာလၾကာေညာင္းျခင္း အေၾကာင္းရင္း တစ္ခုခုေၾကာင့္ အလြဲအမွား တင္ျပထြက္ဆိုတတ္ ၾကတာမ်ိဳး ရွိသလို၊ ထင္ျမင္ခ်က္ေတြနဲ႔ ေရာ္ရမ္းမွန္းဆၿပီး ထြက္ဆိုတတ္ၾက တာမ်ိဳးလည္း ရွိတတ္ျပန္ပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ေသာ သက္ေသမ်ား က်ျပန္ေတာ့ တစ္ဦးတစ္ေယာက္ရဲ႕ သင္ၾကားလမ္းညႊန္မႈ ေၾကာင့္ မွန္တာထက္ ပို၍ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ေလ်ာ့ေပါ့၍ ေသာ္လည္းေကာင္း ထြက္ဆိုတာမ်ိဳးလည္း ရွိတတ္တာမို႔ သက္ေသမ်ားကို စစ္ေဆးေနစဥ္မွာ အမႈစစ္ေဆးသူ၊ စီရင္ဆုံးျဖတ္ရသူ မ်ားအားလုံးက အထူးသတိ ၀ီရိယထား စစ္ေဆး၊ စီရင္ၾကဖို႔ လိုအပ္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။
အခ်ိန္ၾကာျမင့္ေသာ္လည္း အေသးစိတ္ အခ်က္အလက္မ်ားကို အတိအက် ေဖာ္ထုတ္ေျပာဆိုတဲ့ သက္ေသမ်ိဳးကို သတိျပဳသင့္ပါတယ္။ သင္ထား က်က္ထားလို႔မ်ား ဒီေလာက္ တိက်ေနရတာလားလို႔ ခ်င့္ခ်ိန္စဥ္းစား သင့္ပါတယ္။ အခ်ိဳ႕အခ်က္ေတြကို မမွတ္မိေတာ့ပါဘူးလို႔ ေျပာတဲ့သက္ေသနဲ႔ မွားၿပီး ေျပာတဲ့ သက္ေသေတြကို လုံး၀ တန္ဖိုးမရွိတဲ့သက္ေသလို႔ေတာ့ တရားေသ ေျပာလို႔မရပါဘူး။ တရားရုံးမွာ သက္ေသခံတဲ့အခါမွာ လူ႔သဘာ၀အရ မိမိရဲ႕အမႈသည္အတြက္ အက်ိဳးရွိမယ့္ အခ်က္ေတြကို ခ်ဲ႕ထြင္ေျပာၾက တာမ်ိဳးေတြ ရွိတတ္ပါတယ္။ ထိခိုက္မယ့္အခ်က္ က်ျပန္ေတာ့ ေလ်ာ့ေလ်ာ့ေပါ့ေပါ့ ထြက္ဆို တတ္ၾကတာမ်ိဳး ေတြလည္း ရွိပါတယ္။ အထူးခ်င့္ခ်ိန္စဥ္းစားၾကရမွာ ျဖစ္ပါတယ္
ဆရာ ဦးဗႀကိဳင္ လမ္းညႊန္ျပခဲ့တာကေတာ့ သက္ေသတစ္ဦးရဲ႕ အမူအရာ၊ ျပန္လွန္ေမးခြန္းအေပၚ သက္ေသရဲ႕ ေျဖၾကားပုံ၊ သက္ေသရဲ႕ အျခား စာရြက္စာတမ္းမ်ား၊ (သို႔မဟုတ္) အျငင္းပြားခ်က္ မရွိတဲ့ အေၾကာင္းအခ်က္မ်ားနဲ႔ ညီညြတ္ပုံ (သို႔မဟုတ္) ကြဲလြဲပုံ၊ သက္ေသရဲ႕ အေျဖဟာ သဘာ၀ယုတၱိ ရွိ မရွိ၊ ျဖစ္တန္ရာသည္၊ ဟုတ္မွန္ရာသည္ (သို႔မဟုတ္) ျဖစ္ႏိုင္၊ မျဖစ္ႏိုင္၊ အျခားသက္ေသခံခ်က္မ်ားနဲ႔ စပ္ဟပ္ ညီညြတ္မႈ ရွိ၊မရွိ၊ ေရွ႕ေနာက္ညီညြတ္မႈ ရွိ၊မရွိ စတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြကို ေသခ်ာစြာ အစြဲအလမ္း မထားဘဲ၊ ယထာဘူတာက်က် ဆင္ျခင္သုံးသပ္ ခ်င့္ခ်ိန္ၿပီး သက္ေသတစ္ဦးကို မည္မွ်အထိ မည္သည့္ သက္ေသခံခ်က္ႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း၍ ယုံၾကည္သင့္တယ္ ဆိုတာကို ဆုံးျဖတ္ရမယ္လို႔ လမ္းညႊန္ခဲ့တာကို မွတ္သားထားသင့္ပါတယ္။
လႊမ္းမိုးေအာင္ (တရားေရး)
